Müzisyenler Vedat Yıldırım ve Cansun Küçüktürk’ün ‘Ben Kolay Ölmem’ isimli tiyatro oyununa yaptıkları müzikler albüm olarak yayınlandı. Ahmed Arif ile Cemal Süreya’nın mektuplaşmaları ve ortalarındaki dostluk üzerine heyeti oyunda canlı olarak sahneye de çıkan ikili, ayrıyeten yıllardır Bajar kümesinde birlikte müzik yapıyor.
Kardeş Türküler ile müzikseverlerin yakından tanıdığı Vedat Yıldırım, Bajar kümesinde yaptıkları müziğin “göçle ortaya çıkan bir müsabakanın müziği” olduğunu söylerken Cansun Küçüktürk de kümenin protest havasının giderek kelamlardan çok müziğe kaydığını belirtiyor.
Vedat Yıldırım ve Cansun Küçüktürk ile ‘Ben Kolay Ölmem’ üzerinden şiir ve müzik münasebetini, Kürtçe rock müzik yapmanın manasını, protest müziği ve bilhassa Kürt gençlerinin kentli müzikle olan bağını konuştuk.
İKİ KÜRT ŞAİR…
‘Ben Kolay Ölmem’ albümü ile başlayalım dilerseniz. Bir oyunun müzikleri aslında albümdeki eserler. Nasıl başladı, nasıl albüme dönüştü?
Vedat Yıldırım: Bizim bir arkadaşımız var Londra’da, avukat Ali Has. Aktivist de bir arkadaşımız. Bir gün bize dedi ki, “Ben Cemal Süreya, Ahmed Arif müsabakası üzerine bir oyun yazıyorum. Ortalarında bir dostlukları da var. İkisi de Türkçenin şairleri olmakla birlikte Kürt şairler. Türkiye’de çok öne çıkmayan bir kimlikleri… Örtük olarak Kürt kimlikleri ile ilgili de şiirleri de var ve bilhassa Cemal Süreya’nın şiirleri bu husustaki metaforlarla yüklü. Bu oyunun dokusuna sizin anlayışınız ve müziğiniz çok uyar”. Bunu Kardeş Türküler ya da Bajar olarak yapmak, yapım manasında sıkıntı olabilirdi zira sahnede canlı olarak icra ediyoruz oyunlarda bu müzikleri. Biz de Cansun’la iki kişi olarak başladık bu projeye. Cansun’la ikimiz de Kadıköylüyüz, kolay bir ortaya gelip doğaçlama çalışabiliyoruz. Aslında ‘Ev Kayıtları’ diye bir albümümüz de var ikimizin.
Daha evvel oyun müziği yapma tecrübeniz olmuş muydu?
Cansun Küçüktürk: Yıldız mezunuyum, müzik kısmından ancak öncesinde İstanbul Teknik Üniversitesi’nde okumuştum. Orada amatör tiyatro topluluğumuz vardı, İTÜ Oyuncuları diye, o grupta şimdi çok gençken bu türlü bir tecrübem olmuştu. Amatörceydi olağan. Onun dışında profesyonel olarak bu türlü bir işe hiç girişmemiştik.
Oyunu derinlemesine anlamak, karakterleri tanımak, sahneleri bilmek üzere önemli bir hazırlık gerektiriyordur sanıyorum.
CK: Sinema olduğunda senaryoyu okuyup devam edebiliyorsunuz lakin mevzu tiyatro, bilhassa de Cemal Süreya ve Ahmed Arif olunca, ben bu şairlerin şiirlerini okudum, biliyorum diyerek olmuyor. Oyun metni dışında ikisi etrafında gelişen olaylara yönelik kitapları da okumamız gerekiyordu. Örneğin ikisinin mektuplaşmaları var ki aslında çok merkez bu oyunda. Örneğin birbirlerine nasıl hitap ediyorlar? Ahmed Arif biraz daha ağabey rolünde mesela.
Aralarında vakit zaman tansiyonlar de olabiliyor bildiğim kadarıyla ve sizin bu his durumlarını müziğinize yansıtmanız gerekiyor değil mi?
CK: Evet. Üstelik müzik çok rol çalabilen bir şey, buna da dikkat etmek gerekiyor. Bir oyunda o denli bir müzik yaparsınız ki oyunla alakası olmaz, beşerler tek tek müzikleri sever lakin ortalara yerleştirilmiş ögeye dönüşebilir genele baktığınızda. Oyunun bir direktörü var, onun yönlendirmeleri var alışılmış. Müellifin da yönlendirmeleri oldu, “Şu sahneyle ilgili şöyle bir şey düşünebilir miyiz?” üzere. Bir de şöyle bir şey oldu; oyun müziklerinden sonra albümünü çıkarma fikri gelince oyunda olmayan birkaç şiiri ekledik albüme. Artık de oyunda olmayan ve albüme eklediğimiz müzikleri oyuna adapte edebilir miyiz diye konuşuyoruz.
VY: Oyunda bir grup sorunlar konuşuluyor, sonrasında bir müzik kısmı oluyor, şiirlerden yola çıkan, biz orada kıssadan pay yapıyoruz aslında. Cemal Süreya’nın Dersimliliğiyle, Alevi kimliğiyle ilgili bir sahneden sonra biz ‘Eşrefoğlu’ deyişini okuyoruz örneğin. Bizim Bajar’da ‘Ogit’ diye bir müziğimiz var, o aslında Cemal Süreya’nın öyküsüne direkt uyuyor, sürgünde Konya’ya gitmiş, orada anne babanın çocuklarla hasbıhali üzere.
Siz her oyunda bulunuyor ve canlı olarak bu müzikleri sahnede yorumluyorsunuz. Alışılmış müzisyen olarak sahne tecrübesi çok olan insanlarsınız fakat bir tiyatro oyununda sahnede olmak nasıl bir his?
VY: Biz oyuna müdahil olmuyoruz çok fazla. Bir iki yerde ben sahneye giriyorum, bir sahnede efkarlanıyorlar mesela, rakı götürüyorum. Birkaç sahnede şiirleri oyuncularla birlikte okuyoruz. Finalde Ahmed Arif’in ‘Anadolu’ şiirini ben okuyorum müzik olmadan. Lakin onun dışında biz aslında daima yaptığımız şeyi yapıyoruz, müzik icra ediyoruz. Bende tiyatro müziği geçmişi var, Boğaziçi Şov Sanatları Topluluğu vaktinde oyunlarda, dans tiyatrosu üzere etkinliklerde yer aldım.
‘BAZI ŞİİRLERİ BESTELEMEYE İÇİMİZ EL VERMEDİ’
Şiir bestelemek üzerine konuşmak istiyorum biraz. Bu, müzik muharrirleri, müzisyenler ortasında değerli bir husustur. Şiirin birden fazla vakit bestelenmek üzere yazılmamış olması, kendi ritminin bulunması, şiiri bestelemek isteyenler için zorluklar da barındırıyor değil mi?
CK: Şiir bestelemek dediğimizde aklımıza genelde müzik formu geliyor. Şiir aslında birçok farklı yoldan da bestelenebilir. Şiirin müzikle bağını düşünüp, formun ötesine geçip denemeler yapılabilir. Şiirin formuyla müziğin formu farklı. O formlardan biraz çıkmak gerekiyor. Bu iş özelinde ise biraz daha müzik formunda tutmaya, ona nazaran şiirler seçmeye çalıştık. Lakin birtakım şeyleri bestelemek mümkün değil. Bazen insanın içi elvermiyor bestelemeye. Mesela ‘Anadolu’ o denli bir şiir bence. Bazen şiiri bestelerken kırpmak gerekiyor fakat ‘Anadolu’yu bestelerken kırpamıyorsun. Fikret Kızılok’un ‘Anadolu’ ve ’Otuz üç Kurşun’ şiirlerine besteleri var ancak temeline indiğinizde şiir aslında apayrı bir epik öykü anlatıyor, onun tek başına sineması çekilir. Ahmed Arif’in şiirleri çok epizodik, çok pastoral tarafları da var lakin bir yandan da “oral şiir” diyorlar, ağıza oturan bir şiir.
VY: Haykırmalı… Sosyalist gerçekçi şairlerin şiirlerinde vardır bu, kimi şiirler hitabet için yazılmış üzere. Bir yere söylemek, bağırmak için… Kimi şairler var okurken aslında müziği, melodisi de birlikte geliyor. Nazım’ın sesinden dinlerken “İniyor kayık, çıkıyor kayık…” demesi üzere örneğin. Biz onu bestelemiştik lakin şiir kendi müziğini içinde barındırdığı için becerememiştik aslında. Ahmed Arif’te ise şöyle bir zorluk var, bir şiir kitabı çıkarmış, kutsal kitap üzere. Onun şiirlerini okuduğu bir albüm de var, geride dramatik müzikler üzerine okuyor. Çok monoton okuyor doğrusu, şiirin dinamikleri o kadar güçlü ki aslında. Geride müzik olunca da şiirin kendi melodisi açığa çıkmıyor okurken. Bir taraftan da Türkiye’de en çok onun şiirleri bestelenmiş. Cem Karaca’dan tutun Ahmet Kaya’ya… Biz ‘Suskun’u besteledik Bajar’da, onu birçok farklı sanatçı da bestelemiş.
‘ŞİİRLE DEMOKRATİK BİR ALAKA KURMALIYIZ’
Bu durum şiir bestelerken zorluk yaratmıyor mu? Bir şiiri farklı müzikler olarak kaçınılmaz olarak tekraren duymuş oluyorsunuz, o kulakta kalmıyor mu? Yani daha evvel bestelenmiş bir şiiri tekrar bestelemek bir kaygı değil mi?
VY: ‘Karam’ var ya, onu Cansun besteledi, bir yeri var, “Hakikatli dostun muydu?” diye, orada direkt Cem Karaca geliyor örneğin akla, ben o kısmı Cem Karaca’nın bestesindeki üzere okuyorum. Ancak daha zoru, bir melodiye şiir yazmak herhalde. Cansun’un dediği üzere çabucak bir müzik formuna oturtmak beklentisi var. Şiirle demokratik bir bağ olmuyor o vakit. Can Yücel, “Şiiri cazla bestelemek lazım” der mesela, o özgürlüğü hissederek bestelemek gerekiyor.
CK: Şiiri ezberlemek de gerekiyor. Yalnızca okuduğunuzda içine giremiyorsunuz. Ezberleyip kendi kendinize söylemeye başladığınızda onun içindeki ritmi anlayabiliyorsunuz açıkçası. Belirli güçlü şiirler farklı tarzlarda bestelense de aşağı üst bir ortak noktası olur o müziklerin.
Bajar’dan kelam edelim biraz. Kümenin bugün neredeyse 13-14 yıllık bir tarihi var. Nasıl başlamıştı her şey?
VY: Ben öğrenciyken davul çalıyordum, bateristtim. Bir de müzik kümemiz vardı. O devirde yurtlarda 68’lerin rock kümelerini dinliyorduk, onların okumaları, yorumları… Led Zeppelin, Pink Floyd, Deep Purple, King Crimson, Santana. Hatta Orhancılar-Müslümcüler ayrımı üzere bir Led Zeppelinciler-Deep Purplecılar ayrımı vardı (gülüyor). Biz natürel Deep Purple’ı çok “star” buluyorduk, o yüzden de daha çok Led Zeppelin dinliyorduk. Kardeş Türküler projesi yoluna girince dedik bir de bu türlü bir şey yapalım. Bir de Kardeş Türküler’in kaygısı, orada besteler yapılsa da daha çok klasik mirası günümüze taşımak. Bajar’da ise genelde besteler yapıyoruz. E, Türkçe ve Kürtçe biliyoruz, iki lisanda yapıyoruz besteleri. Bir taraftan da çok büyük bir göç yaşandı, metropollerde büyük bir müsabaka yaşandı. Onun lisanını yine kurmak gerekiyor. Albümlerimizin isimleri de öyledir, ‘Yaklaş’, ‘Hoşgeldin’ vesaire.
Kürtçe ve Türkçe folk rock usulünde müzikler yapıyorsunuz. Bilhassa Kürtçe rock özelinde nasıl bir miras vardı sizin devraldığınız?
VY: Ciwan Haco var, Koma Wetan var, var alışılmış. Sovyetler’de birkaç Kürt rock kümesi daha varmış.Ciwan Haco çok değerli natürel, o birinci temsilcilerinden ve çok kaliteli bir yerden başladı. İskandinavya’da yaşıyordu ve çok güzel milletlerarası müzisyenlerle bir ortaya geldi, şahane sound’lar yakaladı. Bağlamayı o denli bir sound’un içine sokmak zordur, bugün bile Türkiye’de bu bir meseledir örneğin. Onun matematiğini bulmuş Haco. Onlardan çok etkilendik zati.
CK: Ben birinci albümle girdim takıma. Bajar, “marka” olarak yeni bir şeydi, daha çok Vedat’ın bilinirliği vardı. Münasebetiyle dinleyici kitlesi başlarda Kardeş Türküler dinleyicilerinin ağır olduğu bir kitleydi. Lakin gitgide gençleşti dinleyici. Bajar artık kendi dinleyicisini oluşturmuş durumda. Dinleyici gençleştikçe küme da müzikal manada gençleşti. Gündemin içinde esnekliği geniş olan bir grup Bajar; hiphopa da açığız biz, elektronik müziğe de… Nihayetinde müzik müziktir. Klasik rock, hard rock muhafazakârlığı içinde bir küme değiliz yani. Hatta ismimiz “rock” kaldı ancak bu sınıflamalar da sorunlu. Mesela bir noktada elektronik ögeleri çok kullandık.
VY: Hatta önümüzdeki günlerde elektronik bir “govend”, yani halay projemiz var, 5-6 şarkılık.
Peki, Bajar’ın yaptığı müziği “protest” olarak isimlendirebiliyor muyuz? Bu kavram da tartışmalı bir kavram olduğu için soruyorum bunu…
CK: Başlarda kelamları daha protestti, gitgide bu protest ruh kelamlardan müziğe kaydı üzere geliyor bana. Müziğimiz daha dışavurumcu artık. Evvelden imgeleri daha çok kullanırken müzik daha vurucu olmaya başladı artık. Bilhassa pandemide, 2 seneye yakın konser yapamamışken sonrasında, provasız olmamıza karşın daha yeterli çalıyor olduğumuzu fark ettik. Zira evvelce üzerine çok düşündüğümüz ayrıntıları, nüansları unutmuşuz. Daha temel şeyler kalmış aklımızda ve daha “yüksek” bir müzik çalıyoruz artık. Daha dirençli, sallasan kolay yıkılmayacak bir müziğe dönüştü müziğimiz, bu manada protest diyorum.
VY: Bir de protestlik sadece kelamlara bağlı bir şey değil, ortama, tarihe nazaran de değişiyor manası. Mesela Kürtçe müzik yaptığında direkt protest oluyorsun. Örneğin biz Kardeş Türküler’le ‘Kara Üzüm Habbesi’ni seslendirdik biliyorsunuz, bu protest bir müzik mı? Hayır. Onu birinci Mahzun Kırmızıgül’ün bir kanalı vardı, Kırmızıgül yayınladı, bizi sever, dinlermiş. Hatta sohbet ederken dedik ki “Klibimizi müzik Kürtçe diye yayınlamıyorlar”, dedi ki “Dur ben RTÜK Başkanı’nı bir arayayım”. RTÜK Lideri dedi ki “Sözleri göndersinler”. Yahu neyini göndereyim kelamlarını? Herkesin bildiği ‘Kara Üzüm Habbesi’ işte, ne olabilir ki? Oturup ona kapalı devrimci kelamlar mi yazacağız? Ne oluyor bu sefer, Kürtçe olduğu için ‘Kara Üzüm Habbesi’ politik bir müzik oluyor, politik bir mana kazanıyor hiç o denli bir niyetle yazılmamış, söylenmemiş olmasına karşın. Bajar’ın müziklerinin kelamlarına baktığında ise daha içeriden, derinden bir protest ruh görürsün. İnsan öykülerinden yola çıkan, işportacıyı, ameleyi, beyaz yakalıyı anlatan şarkılar… Bir de olağan direkt politik manası olan müzikler var, ‘Serhilan Jiyane’ üzere, ‘Tam Tam Sesleri’ üzere.
‘DENGBEJLERİ DANSA EŞLİK ETSİN DİYE KULLANMAK KIRICI OLABİLİR’
Söylediğiniz çok gerçek, göçle ortaya çıkan bir müsabakanın müziği Bajar’ınki, kentli bir müzik bu manada. Artık Kürtçe olarak birçok müzik üslubunda eserler görüyoruz artık, rap var, Kürtçe elektronik müzik var… Siz bunları takip edebiliyor musunuz?
VY: Çok düzgün yapan arkadaşlar var, bilhassa gençler ortasında. Fakat natürel imkanları çok kısıtlı. Elektronik müzik olarak da daha çok enstrümantal işler görüyoruz, ortaya Kürtçe klasik kısımlar yerleştiriyorlar. Dengbejlikle bu tıp müzikleri bir ortaya getirmek güç natürel. Dengbejliğin kendine has bir ritmi var ve değişken bir ritm bu. Bir elektronik yapının üzerine bir dengbejlik örneğini koyduğunda ortaya hoş şeyler de çıkabilir doğal ancak bana biraz kolaycılık üzere geliyor. Aslında daha ince ele alınması gerekiyor zira dengbej bir şey okurken iniyor, kalkıyor vesaire. Dengbej üslubundan yararlandığımız çalışmalarımız var olağan. Direkt dengbejlerin okuma biçimini öğrenip o ses tonunu, okumayı adeta taklit ettiğimiz işler de var. Lakin günümüzde Kürtçede aksanlar ve ses tonları da pop kültürün tesiriyle çok Batılılaştı. Artık Autotune üzere programlar vesaire de kullanıyorlar, iş çığırından çıktı.
CK: DJ’lerin klâsik müzikleri materyal olarak kullanmasının örneği çok. Bu tam olarak kültür sanayisi ile ilgili bir durum. Müziği ele alarak yeni bir bileşime gidiyorsanız farklı bir şey ancak kültür sanayisinin içinde kolay tüketmeye yönelik bir şey yapıyorsanız orada Kürtlerden lisanlarıyla ilgili bir karşı çıkış gelmesini doğal buluyorum. Lakin bu karşı çıkış korkusu yüzünden kurunun yanında yaşın da yanmaması gerekiyor. Bu halkın lisanını korumak istemesi, farklı denemelerin önünü de kapatmamalı diye düşünüyorum. Kelamın ne anlattığını bilmeden bir kulüpte insanların içkisine, dansına eşlik etsin diye dengbej kültürünün kullanılması kırıcı olabilir. Dengbej ne diyor orada, ne anlatıyor? Bunu düşünmeden onu yalnızca bir estetik, hatta oryantalist bir öge olarak kullanmak tam olarak sanayiye hizmet etmek manasına geliyor. Yani ortada bir istikrar var, denemelere de açık olmak lazım lakin sanayi hortum üzere bir şey, sizi çabucak içerisine çekebiliyor.
VY: Burada “imgesel örgütlenme” kıymetli. Yani beste yapmak çağrışımlarla ilgili bir şey, bu çağrışımlar bize nerelerden geliyor? Hangi ideolojik akının altındayız? Bunları kaçırmamak lazım. Ve metinle, kelamla demokratik bir alaka kurmak gerekiyor. Natürel ki ne var ne yok diye yenisi takip etmek, denemeler yapmak, açık olmak lazım lakin Cansun’un da dediği üzere burada istikrar çok değerli. Nizamettin Ariç mesela, dengbejlik üslubuyla Batı klasik müziğinin muhakkak ögelerini bir ortaya getirmiş, çok hoş örnekler onlar. Güç iş, çok emek vermek lazım.
‘DOĞU’DAKİ KONSERLERDE GÜÇ PATLAMASI YAŞANIYOR’
Bajar’ın müziğine Doğu’da nasıl bir reaksiyon var? Nasıl geçiyor bölgedeki konserleriniz?
CK: En ateşli konserlerimiz Doğu’da geçiyor. Orada bir güç patlaması yaşanıyor konserler, müzik teferruat oluyor. Biz seyirciyi nasıl yakalayacağız derken onlar bizi çoktan yakalamış, havaya kaldırmış oluyor. Biz onların gücüne yetişmeye çalışıyoruz. Bilhassa 30 yaş altı çok müspet güçlü zira birtakım güç de negatiftir ve siz sahnede defansa geçersiniz. Bu o denli değil, daima birlikte yükselen bir güçten kelam ediyorum. O konserler benim Bajar’la yaşadığım en hoş konserler. Mesela yeni bir müzik yapmışız, pek de duyulmamış diye düşünüyoruz. Gidiyoruz, Doğu’da bir Açıkhava konseri yaparken müziğe giriyoruz ve üçüncü saniyede bir güç patlaması yaşanıyor. Yakalamışız o damarı demek ki.
VY: Belirli bir yaş üstündekiler daha çok dengbejlik geleneğine uygun şeyler bekliyor orada, bize de söylüyorlar. Bir de beni Kardeş Türküler’den bildikleri için mesela ‘Kara Üzüm Habbesi’ni istiyor bizden (gülüyor). “Abi,” diyorum “zurna yok, nasıl yapacağız onu?”. Ya da mesela daha çok türkü okumamızı isteyenler, klasik müzikleri isteyenler oluyor. Olağan tabii bunlar. Fakat bunlar daha çok barlarda, kulüplerde verdiğimiz konserlerde karşımıza çıkıyor. Biletli konserlerde esasen bilen geldiği için onlar Bajar’ın müziğini dinlemek için orada bulunuyor, ona eşlik ediyor.
