Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici’nin Nevşin Mengü’yü bir eserin reklamını yaptığı için eleştirmesi üzerine başlayan tartışmaya Cüneyt Özdemir’den sonra Ümit Kıvanç da katıldı. Mengü Youtube kanalında ve Instagram hesabında “iş birliği” etiketiyle bir eserin reklamını yapmış ve Bildirici tarafından gazetecilik etiğine karşıt davrandığı gerekçesiyle eleştirilmişti. Mengü ve Youtube programları yapan bir öbür gazeteci olan Cüneyt Özdemir Bildirici’nin tenkitlerine “yeni medya” çıkışıyla karşılık vermişti. Gazeteci muharrir Ümit Kıvanç P24 bağımsız gazetecilik platformundaki yazısında, Mengü ve Özdemir’in cevaplarını kıymetlendirerek tartışmaya katıldı.
“Kafamız mı basmıyor, aklımız mı almıyor?” başlıklı yazı şöyle:
Faruk Bildirici’nin direkt (Instagram’da mesajla) eser reklamı yapan Nevşin Mengü’yü eleştirmesi üzerine kopan tartışma iyi yere varabilir mi? Ezel (yönetmen Ezel Akay), “Yeni Haber Medyasının Yeni Etik ve Habercilik Kuralları’nı tartışmanın ve mutabakatın tam vakti,” diyerek teklifte bulundu: “Neden bir ‘Arama Toplantısı’ Yapmıyorsunuz?” Ne güzel olurdu. Bundan şimdi çok uzakta olduğumuzu düşünüyorum. Zira “tam zamanı” dediği iki aksiyon de beceremediğimiz şeyler.
Tartışmada “yeni”yi temsil eden meslektaşlarımız bu “yeni”yi temel olarak kimsenin denetlemediği, gazetecinin kişisel teşebbüsçü olarak canının istediğini yapabileceği ortam olarak tanım ediyorlar. Muhtemelen tekrar “eski kafa”ya yorulacaktır, lakin her şeyi göze alarak söyleyeceğim: Gazetecilik her bireyin başına nazaran takılabileceği meslek değil. Doktorsan “bu hastayı sevmedim, bakmam” diyemezsin. Yargıçsan sanığın tipine nazaran karar veremezsin. Taksi şoförüysen müşteriyi istediği yere götürmek zorundasın.
Nevşin Mengü ve Cüneyt Özdemir’in, bir müddettir basın etiği konusunda çalışan, çoğumuzun da bu bahisteki dürüstlüğünden kuşku etmediği Faruk Bildirici’nin tenkitlerine verdikleri karşılıkları açıkçası yadırgadım. Bunları detaylı olarak ele alacağım, zira barındırdıkları sıkıntılar iki meslektaşımızın ferdî tutumlarıyla hudutlu tutulabilir üzere değil.
Buna geçmeden, kısaca belirtmek isterim ki, Cüneyt’le tanışıklığım var, uzun müddettir çalışmalarını izliyorum, biliyorum. Son vakitlerde çok eleştirildi, haklı olarak da eleştirildi, lakin bütün meslek ömrüne bakarsanız, oldukça iyi, yararlı işler de yapmış biri olduğunu görürsünüz. Nevşin Mengü’yü şahsen tanımıyorum. “Posta atma” tutumunu bazen çok bulsam da, yürek ile özgüvenin bilgiyle birleştiklerinde çok hoş, onun yerine geçmeye kalktıklarında tahripkâr olabileceğini bazen bana düşündürmüş olsa da, kimseye müdânâ etmeyen haliyle bilhassa genç bayan gazetecilere azim ve güç verdiğini düşünüyorum. Gazetecilik âlemi yelpazesi içerisinde onun üzere bayanların değerli dönüştürücü rol oynadıklarına inanıyorum. Yani her ikisi hakkında da önyargılı değilim. Tahminen biraz öfkelenmiş olabilirim. 🙂
Her şeyden evvel şundan: Gazetecilik mesleğinin şartları, çerçevesi, içeriği, kuralları ve maddî kaidelere bağlanması sıkıntı, ancak gerçekte en hayatî “madde”si olan etiği -yani ahlâkı- konusunda geçmesi gereken tartışma, Mengü ve Özdemir’in Faruk Bildirici’ye verdikleri yanıtlarda kullandıkları iç gıcıklayıcı motifler nedeniyle, kapışmasever kötücül toplumsal medya kamuoyu için câzip materyal haline geldi. Elbet “gazetecilik ahlâkı” üzere bir konu kimsenin uzun uzunluklu ilgisini çekmez. Çekseydi, gerek “eski” basının gerek havuzuyla, yerleşiğiyle, “yeni”siyle, alternatifiyle şimdikinin pek çok kurumu çoktan kapıya kilidi vurmuş.
Bu uzun yazının yanlışsız dürüst tartışmaya vesile olmasını dilerim.
Önce Nevşin Mengü’nün argümanlarını ve kullandığı motifleri ele alacağım.
ŞİRKET DÖNDÜRME
— Mengü şöyle diyor: “Sene 2022 ve bizim gazetecilik yaptığımız, yayıncılık yaptığımız mecralar değişti.” Bu argümanla sık karşılaşırız: “değişti”! Meğer bu başlıbaşına argüman değil. Bir şey değiştiyse artık o mu geçerlidir? Yoo. Tekrar değişebilir, geri dönebilir, vs.. İkincisi, değiştiyse düzgün mi olmuştur, berbat mü? “Değişti” başlıbaşına argüman yapılınca bunu soramayız bile. Değişti, bitti. Hayır. “Değişti de ne oldu?” diye sormalıyız. Yeni şartlar varsa, “bu şartlarda gazeteciliği nasıl yapacağız?” diye sormalıyız.
— Mengü: “Ben kendim bir mecrayım. (…) Elimizden geldiğince hoş bir şey yapmaya çalışıyoruz. Kendi işverenimiz kendimiz. Bize maaş ödeyen yok. Biz iş yapıyoruz, fatura kesiyoruz, şirketimizi döndürüyoruz.” Böylelikle gazetecinin aynı zamanda özel teşebbüsçü olduğu bir “iş yapma” stili tanım ediliyor. Pekala. “Elimizden geldiğince” yapmaya çalıştığımız “güzel şey”in tanımı nedir? Meselâ ‘şirkete en çok gelir getiren şey’ olabilir mi? “Şirketi döndürme”den ne anlamalıyız? Bir ofisimiz olmasın mı? Otomobilim olmasın mı? Patronsak bunlar “yapacağımız şey”i şekillendirmeyecek midir? Madem özel teşebbüs sözkonusu, daha çok kazanma isteğinden yasal ne olabilir? Eşyanın tabiatı. Pekala gazeteci birebir vakitte işverense yapılır’ı yapılamaz’ı neye göre ölçüp biçecek? Hakikate bağlılıkla kar fırsatları çok sık çelişir. Yani “değişti” deyince iş bitmiyor. Burada önemli sorun var tartışılacak.
— Mengü’nün kullandığı motiflerden biri: “Faruk Bey’lerin kuşağı anlayamıyor.” Bu, artık alıştığımız, “Hey boomer, kes sesini!” muhabbetinden öbür şey değil. Hay hay, keselim de, ya Nevşin Hanım’ın içinde bulunduğu için göremediği, biz ne vakit neyin nasıl değiştiğini şahsen yaşadığımız için fark edebildiğimiz kimi olguları görebiliyorsak? Ya şu ilâhî bildirimin, “değişti!”nin içeriğinde mesleğimizin itibarsızlaşmasının değerli sebepleri barınıyorsa?
— Mengü yaş motifini yalnız “bunlar anlamaz”a destek yapmakla kalmıyor, eski jenerasyon gazeteci olmayı, bizim gibilerin -o jenerasyonun da yüzde doksanının- yanından bile geçmediği ayrıcalıklı pozisyonlarla birleştiriyor: “Onlar için çok sıkıntı, (…) merkez medyanın dağılmasıyla birlikte tüm imtiyazlarını, güç aldıkları şeyi kaybettiler.” Faruk yahut “o jenerasyon”dan birileri “yeni” olan rastgele bir şeyi eleştirirse onları bu motifle derhal safdışı bırakabilirsiniz: İmtiyazlarını kaybettiler, ondan tantana ediyorlar. Şahsen, Nevşin Hanım’ın ucundan dokunduğu durumlara elden geldiğince itiraz etmiş, bunlar yüzünden basından uzaklaşmış biriyim. Ve mesleğimizin geçmişine-geleceğine dair kelam söyleme ehliyetimin yaş haddinden geçersiz kılındığını düşünmüyorum. Yani devam ediyorum.
— Mengü şöyle diyor: “Faruk beyefendi, tebrik ederim bu tartışma vesilesiyle hiç okunmadığınız kadar okundunuz.” Yani Faruk’u ilgi çekme vs. peşinde olmakla itham ediyor. Hem Faruk’un bunu hak edecek rastgele bir haline şahit olmadığını hem de Mengü’nün söylenene karşılık vermektense söyleyeni değersizleştirme tercihini ayıpladığımı belirtmek istiyorum. (Ayıplama lafını düzgünce yaşlı görünmek için mahsus seçtim.)
— Mengü: “Kendi kendinizi etik polisi ve standart koyucu olarak atadığınızı anlıyorum. (…) Sizlere self proclaimed ombudsmanlığınızda muvaffakiyetler dilerim.” Günlük medya eleştirisi sitesi Medyakronik’te en sık karşılaştığımız motifti: Siz kim oluyorsunuz? Kendinizi etik polisi mi atadınız? Bu kelam o denli çok tekrarlanır ki. Pekala saygıdeğer meslektaşlar, hangimizi kim eleştirebilir? Mengü’nün karşılığı: “Benim hesap vereceğim tek merci izleyicilerim.” Maalesef bu hamasetten ibaret, bu türlü şey olmaz. Bu ölçüte nazaran varolan iktidar propaganda aygıtının hiçbir sorunu yok, gazetecilik açısından. Irkçı sitelerin de her yaptığı yasal, şantajcı dedikodu kanallarının da. İzleyicileri onlardan ziyadesiyle şad. “Yeni medya düzeni”nde basının ve gazetecilerin meslek etiğine uygun davranıp davranmadığını denetleyecek bir meslek örgütüne yer yok, anladığım kadarıyla. Çünkü Zamâne Ruhu, “istediğimi yaparım” diyor. Ukalalık saymazsanız bodoslama dalacağım: gazeteciysen yapamazsın. Şirketin götürdüğü seyahatten dönüp reklam yazısı yazamazsın. Davet edildiğin oteli öven “gezi izlenimi” kaleme alamaz, otelin fotoğrafını paylaşamazsın. Bu örneklerin Nevşin Hanım’la ilgisi yok, o denli anlaşılmasın. Fakat şunun var: “Bu eseri aldım kullandım da pek güzelmiş” diye “işbirliği” yapamazsın.
— Mengü: “…patronsuz medyada gün dahi çalışmamış bir kimseden öğüt almak iş öğrenmek üzere bir niyetim yok.” Evvel: “patronsuz medya” diye tanımlanmış bir iş alanı ve burada “çalışanlar” mı var? Yok. Birtakımı geçimini kişisel haber-yorum kanalları yürüterek sağlayan, birtakımı bir yandan öteki işler yapıp geçinirken bu türlü bir faaliyeti sürdüren ferdî teşebbüsçüler var. Şartları, çerçevesi, ahlâkı herkes için ayan beyan ortada, sorumlulukları aşikâr, bu türlü bir gazetecilik alanı şimdi yok. İnşa edilecekse, bu alanı açmaya çalışan insanların istişare etmesi, tartışması ve başlangıç için dayanışması gerekiyor. Hele teknolojisi -seslisi, manzaralısı dahil- yalan-yanlış bilginin -yalnız aktarılmasına da değil, şahsen üretilmesine- böylesine açık küresel sanal âlemde, her bireyin başına nazaran takıldığı bir faaliyete nasıl gazetecilik denebilecek?
— Mengü son olarak, kendisine çokça kamuoyu takviyesi de getirecek kozu ortaya sürüyor: “Olgun erkekler olarak kurduğunuz fildişi kuleleriniz yıkıldığı için üzgünüm. Kolaylıklar dilerim.” Evvel şunu açıkça söz etmek isterim ki, genç bayan olarak gazeteciliğe adım atmış istisnasız herkes, “olgun erkekler” üzere çokça olumsuz çağrışımlı bir tarifi öfkeyle kullanabilir, haklı olur. En az yüzde doksan dokuz. Gazetecilik âlemindeki “olgun erkek” hegemonyasının bilhassa genç bayanlar için -fakat muhakkak yalnız onlar için değil- ne tatsız vaziyetlere yolaçtığı, o alanda biraz vakit geçirmiş herkesin mâlûmudur. Pekala, bu bu türlü diye, hem de aslında “yaşlı, başı basmıyor” motifiyle aşağıladığın adamı bu kalıbın içine sokup itibarsızlaştırarak tartışmada baskın çıkma güdüsü günahsız mu? Bir de “fildişi kule” motifi ekleyerek… Nâçizâne şuna inanıyorum: Tartışmada, “fikrin yanlış” yerine “evine giren çıkan muhakkak değil” üzere şeyler söylüyorsan, karşındaki fikrin sandığın kadar yanlış olmadığını hissediyorsundur.
“NORMAL”İMİZ MEŞTU MU Kİ?
İki şey daha var, dikkati çekeceğim.
Nevşin Mengü, “advertorial” çağının gazetecisi. Gazeteciliğin direkt özel çıkarların hizmetine koşulmasının doğallaştığı, şirketlerden gelen tanıtım-reklam bültenlerinin harfine dokunulmadan sayfalara yerleştirilmesinin en ufak sıkıntı olarak görülmediği, şirketlere ayrılmış koca sayfaların hazırlanıp haber üzere sunulduğu, gerçekten imtiyazlı yöneticilerin, muharrirlerin sürücülü otomobillerle lüks lokantalara gidip geldiği bölümde, bütün bunların olağan kabul edildiği ortamda mesleğe başlamış birisi. Bu yüzden, gazetecinin “şirket döndürmesi”nden sözedildiğinde meselâ benim üzere irkilmiyor. Meğer biz vakitle alıştık, kabullendik diye her şey meşrulaşmaz. Basın hayatımızda 1980’lerden sonra meydana gelen değişim gazeteciliğin bizzat varoluş münasebetini tahrip eder niteliktedir. Bu alana sonradan katılanlar ister istemez bir “normal”le karşılaştılar ve bugün artık dizginlerinden büsbütün boşanmış agresif bireycilik ideolojisiyle bu taban birleştiğinde mesleği berhava edecek sonuç yaratıyor. Mengü’nün -aşağıda göreceğimiz üzre, Cüneyt’in de- bunları hiç dikkate almadığını görüyorum.
İkinci olarak, Nevşin Mengü, kurduğu kanalı sürdürebilmek için Youtube yayınında ortaya reklam alıyor diye eleştirilmiyor ki. “Kameramana, kurgucuya ‘bedava çalışın’ mı diyelim?” durumu varsa, ortaya reklam almak zorunda kalabilir. Bütün bağımsız haber siteleri, kanalları bunu mecburen yapıyorlar. Mengü’nün yaptığı, Faruk’un da kabul edilemez bulduğu -benim de bulduğum- şey, direkt bir eserin reklamına çıkma pozisyonu. Diyelim Migros ile “işbirliği” yapıyor olsaydı… Coca Cola yahut Fanta ile, Honda ile, Anadolu Grubu’nun rastgele bir şirketi, iştirakı vs. ile. Ne olacaktı son hadisede? Şu “yüksek oranda selenyum içeren”, “bağışıklığın olağan işlevini destekleyen” mâmûlü üreten şirketin başı çalışanlarıyla kedere girdiğinde ne olacak?
Ne olabilir ki? Yokmuş üzere davranılacak. Onlarca yıldır, gazetelerin, TV kanallarının, reklam kaçıracaksa gerilerini döndükleri binlerce olayda olduğu üzre. Tartışmanın “başka sorum yok” etabına gelmesi hiç hoş değil.
“FARK NE?” DİYE SORMUŞ
Geçiyorum Cüneyt’in argümanlarına ve motiflerine.
Şöyle soruyor Faruk’a: “İşbirliği yerine ‘advertorial’ ya da ‘bu bir ilandır’ yazsa bir sorun yok muydu? Fark ne?” Biz de Cüneyt’e sormalıyız sanırım: “Sahi mi soruyorsun?” Birincinin, zati “advertorial” dediğin şey başlıbaşına problem. İkincisi, “advertorial” kandırmacasıyla “bu bir ilandır” doğrudanlığı ortasında da fark var. Üçüncüsü, “işbirliği”, bunların çok ötesinde, “advertorial” üzere büsbütün halkla ilgiler eseri, ama ondan çok daha ileri, dümdüz hile. Ortadaki alakayı öbür türlü sunan, hakikati çarpıtan söz. Ve dördüncüsü, asıl sorun esasen gazetecinin bu türlü bir “post” yayınlayabilmesinde, yani reklama çıkmasında. Gazeteci reklam yapamaz. Bu bu kadar kolay. Taksi sürücüsü, tabip, yargıç vs… tekrarlamayayım. Bunun ilkesel sakıncasına üstte değindim. Diğer sakıncası da var: Şirketi döndürürken çıkar bağını çeşitli örtüler altına gizlemeye çalışan gazetecinin, bize haber aktarırken dürüst davranacağına nasıl güveneceğiz? Umarım Nevşin Hanım ve Cüneyt bu söylediklerim üzerine, “Ohoo, geçti o devirler!” demezler.
Cüneyt’in şu kelamları fazla argümanlı değil mi: “Yeni kurulan medya sisteminde gazetecilerin gelir kaynağını nasıl oluşturmasını düşünüyorsunuz? Ya sizin haberiniz olsa ne olur olmasa ne olur? Size karşın bu medya tertibini biz kuruyoruz. Anlamak istemediğiniz şu, bu kurulan yeni medya nizamında bütün bildik kuralları yıkıyoruz. Gelir modelini tekrar tanımlıyoruz. Ferdî medyalar inşa ediyoruz. Aklınız bunu almıyor.”
Faruk’a “seni kim takar” deyişini yadırgayanlar olabilir, “o jenerasyon”dan. Zaman değişti olm! Neyse.
“Yeni kurulan medya düzeni”, “size karşın biz kuruyoruz”, “bütün bildik kuralları yıkıyoruz”, “gelir modelini yine tanımlıyoruz”, “aklınız almıyor”. Büyük laflar… Şu başı basmayan eskilerin çenesini kapatmaması tek problem, anladığım kadarıyla.
Değil. Maalesef biz de, “o jenerasyon”dan olmayan, azıcık izan sahibi herkes de, kendini kandırmayan gazeteciler de pek hoş anlıyor ki, ortada bir “yeni medya düzeni” falan yok. Eski medya nizamı ve buna alternatif mecralar var. Ve teknolojik-sosyal değişimin yarattığı boşlukta, kimse tarafından denetlenmeksizin, hiçbir kayda bağlı olmaksızın, yalnızca geçinebileceği kadar değil yeterli yaşayabileceği kadar gelir elde etmeyi umarak “iş yapan, fatura kesen, şirketini döndüren” teşebbüsçüler var.
Merak etmemek elde değil: Kim kime rağmen ne kuruyor? Faruk Bildirici, hâlihazırda mâlûm medyanın dışında kalmış, kendi eforuyla birşeyler yapmaya çalışan bir gazeteci. Kimilerimiz, bırakın uzun vakit evvel dışına itildiğimiz yerleşik medyayı, alternatif denen mecralardan bile dışlanır haldeyiz. Kimmiş günün mert girişimcilerine karşı eski tertibi savunanlar? Cüneyt’in “size rağmen”deki “siz”i açıklaması gerekir. Şu “kuralları yıkıyoruz”daki “biz”i de, hangi “bildik kuralları” yıktıklarını da.
Büyük laflarla konuşmayı, söyleneni tartışmak-eleştirmek yerine söyleyeni hakaretle, tâcizle itibarsızlaştırmayı toplumca pek seviyoruz.
İnsan yaşlanınca bu türlü kendi kendine söyleniyor işte… (Kaynak)
