Uluslararası Af Örgütü, global ve bölgesel ölçekte insan haklarının durumunu ele alan yıllık raporunu yayımladı. Türkiye’de ve dünyada eş vakitli yayımlanan raporun bulguları, Cezayir Toplantı Salonu’nda düzenlenen basın toplantısıyla paylaşıldı.
Rapora nazaran, 2021’de yargı sistemindeki derin kusurlar giderilmedi, barışçıl toplanma özgürlüğü sert bir biçimde sonlandırıldı, tabir özgürlüğüne dönük ağır akınlar karşısında barışçıl toplanma hakkını kullanan bireylere orantısız güç kullanıldı. Ayrıyeten azap ve öbür tıpta makus muameleye ait önemli ve emniyetli tezlerde bulunuldu.
Uluslararası Af Örgütü, insan haklarının durumuyla ilgili yıllık raporunu açıkladı. Soldan sağa: Fatma Yörür, Ruhat Sena Akşener, Tarık Beyhan.
‘EN BÜYÜK KAYIP İSTANBUL SÖZLEŞMESİ’
Türkiye’nin 20 Mart 2021’de bayan yönelik şiddetle çabada en değerli memleketler arası araç olarak kabul edilen İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi, “en büyük kayıplardan biri” olarak nitelendirildi. Af Örgütü Yöneticisi Ece Ünver, “Kadınlar ve kız çocukları, onları ayrım gözetmeksizin tüm şiddet biçimlerine karşı koruyan hayati ehemmiyetteki bir mukaveleden mahrum bırakıldı” dedi.
Rapora nazaran Adalet Bakanlığı’nın hazırladığı yeni İnsan Hakları Hareket Planı ve iki farklı yargı ıslahatı paketi, yargı sistemindeki derin kusurları gidermekte yetersiz kaldı. Ayrıyeten, AİHM’in Selahattin Demirtaş, Osman Kavala, Ahmet Altan, Nazlı Ilıcak başta olmak üzere Türkiye hakkında pek çok hak ihlali kararı verdiği vurgulandı.
Muhalefete yönelik baskılar başlığında, Halkların Demokratik Partisi (HDP) üyeleri ile eski eş genel lideri Selahattin Demirtaş’ın da ortalarında bulunduğu 108 kişi hakkındaki 29 farklı cürmü içeren iddianame yer buldu.
Gezi Parkı Davası ve Osman Kavala’nın yıllardır süren tutukluluğu da raporun öne çıkan kısımlarından oldu. Davanın başından bu yana işletilen beraat, bozma, birleştirme süreçlerine dikkat çekilirken, yargılama sürecinin somut bir suçlamaya ya da kanıtlara dayanmadığı belirtildi.
“Toplanma özgürlüğü” kısmında ise Boğaziçi Üniversitesi protestoları, Cumartesi Anneleri’nin de ortalarında bulunduğu 46 kişinin yargılandığı dava ve geçtiğimiz yıl 6. kere yasaklanan İstanbul Onur Yürüyüşü gündeme alındı.
“2018’de Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 700. Haftasında yapılan orantısız polis müdahalesiyle yaşananlar sonrası Mart’ta başlayan davada Cumartesi Annelerinin de ortalarında bulunduğu 46 kişinin yargılandığı dava başladı. İstanbul Onur Yürüyüşü arka arda altıncı sefer yasaklandı. Polis, protestocuları dağıtmak için gereksiz ve çok güç kullandı, en az 47 kişiyi gözaltına aldı. Davanın birinci duruşması Kasım’da görüldü.”
‘İHLAL ALANLARI ÇEŞİTLENİYOR’
Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Lobi ve Savunuculuk Yöneticisi Ruhat Sena Akşener, tabir özgürlüğü ve barışçıl toplanma özgürlüğüyle ilgili ihlallerin Türkiye’de geçmişten bu yana süregeldiğini söylüyor. Gazete Duvar’ın “İhlaller artıyor mu?” sorunu yanıtlayan Akşener, şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Uluslararası Af Örgütü açısından ülkeler ortası ya da yıllar ortası bir kıyas yapmak aslında çok tercih edilmeyen bir yol. Fakat baktığınızda çok farklı kesitlerden her türlü muhalif sesin bastırılmaya devam ettiğini görüyoruz. Türkiye’de ihlal başlıkları üzerinden yapılan tahliller, her sene hiçbir azalma olmadan devam ediyor. Sayılara bakarak şu kadar hadise oldu diye değil ancak ihlal alanlarının çeşitlenmesinden ve ihlal alanlarının etkilediği toplumsal kısımların artmasından kelam etmek mümkün. Çok daha geniş olarak muhalif kesitlere yönelik bir ihlal durumu kelam konusu. Bilhassa yargı sistemindeki kusurlu işleyiş ve adil yargılanmanın uygulanmıyor olmasına dair tenkitler, geçmiş yıllara kıyasla artarak devam ediyor. Yargıdaki kusurlu işleyiş, yıllar geçtikçe raporlarımızın temel noktası haline gelmeye başlıyor.”
Raporda, 2020 yılının sonunda çıkan Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanunun, örgütlenme özgürlüğünü ihlal ettiği belirtiliyor. Memleketler arası Af Örgütü Kampanyalar ve Bağlantı Yöneticisi Tarık Beyhan, çıkarılan yasanın sivil toplum örgütlerine baskı yapmak için kullanılan bir araç haline geldiğini söyledi. “Gözlemleyebildiğimiz en değerli şeylerden bir tanesi şu, kontroller çok önemli sayıda arttı. Yıl içinde birtakım sivil toplum örgütlerinin birden fazla denetlendiğini gördük. Türkiye’nin kendi hukuk sisteminde, sivil toplum kuruluşları kendi üyeleri tarafından denetlenir ve bunun için kontrol heyetleri kurulur. Bunun dışında yapılan rastgele bir faaliyet olağan kurallar altında, kanunlara uygun olduğu sürece kontrolün konusu değildir. Artık standart denetmenlerin dışında neredeyse rastgele bir devlet memuru gelip sivil toplum toplum kuruluşlarını denetleyebiliyor. Örneğin bir kolluk vazifelisi bir derneği, savcı buyruğu olmadan yalnızca İçişleri Bakanlığı’nın verdiği yetkiyle denetleyebiliyor. Olağanda mahkeme kararıyla, savcı müsaadesiyle yapılması gereken bir süreç artık İçişleri Bakanlığı’nın eliyle sürdürülebiliyor.”
DÜNYADA 2021: 154 ÜLKEDEN 67’Sİ BARIŞÇIL TOPLANMA ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KISITLADI
Küresel ölçekte insan haklarını inceleyen raporda, umut ve vaatlerle başlayan 2021 yılının beklentilerden uzak geçtiği söz ediliyor. Covid-19 pandemisi nedeniyle sıhhat hakkının ve sıhhat üzerinden insan haklarının hiçbir vakit bu yıl olduğu kadar değerli ve risk altında olmadığı belirtiliyor. Sıhhat sistemindeki sıkıntılardan en çok etkilenen kümelerin başında ise ırksallaştırılan azınlıkların, göçmen çalışanların, yaşlıların ve cinsel sağlık/üreme sıhhati hizmetlerine gereksinim duyan bayanların geldiğine dikkat çekiliyor.
“Birçok hükümet aşının global olarak yayılmasını destekleme kelamı verdi ve G7 ve G20 dikkate paha taahhütlerde bulundu. Lakin, bilhassa Global Güney’deki kimi hükümetlerin eforlarına karşın milletlerarası iş birliği büyük ölçüde başarısız oldu. AB üyesi ülkeler, Norveç, İsviçre ve Birleşik Krallık üzere varlıklı ülkeler fikri mülkiyet haklarından süreksiz olarak feragat etmeyi reddederek, düşük ve orta gelirli ülkelerin aşılara erişimini artıracak global aşı üretimini hızlandırma teşebbüslerini sistematik olarak engelledi. Covid-19 aşı üretiminin başındaki ana şirketler, aşıların global üretimini artıracak tedbirlere karşı agresif lobi faaliyetleri yaparak fikri mülkiyeti monopollerine aldılar ve teknoloji transferlerini engellediler.”
Rapora nazaran, hükümetler 2021 yılında bağımsız ve eleştirel sesleri bastırmak için pandemiyi mazeret etti. Geriye dönük bir eğilim olarak tabir, örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüğü haklarını kısıtlayan yeni mevzuatlar hazırlandı ve kabul edildi. Milletlerarası Af Örgütü’nün izleme sonuçlarına nazaran, yıl içinde Kamboçya, Mısır, Pakistan, Türkiye ve ABD dahil olmak üzere bu raporda yer alan 154 ülkenin en az 67’sinde bu tıpta mevzuat uygulamaya konuldu. Birebir vakitte, 2020’de Covid-19’la çaba maksadıyla getirildiği belirtilen kısıtlamalar, halk sıhhati durumu değiştiğinde bile sürdürüldü.
2021’de güvenlik güçlerinin protestolara yansısı hayli şiddetliydi: “Uluslararası Af Örgütü, tüm bölgelerde izlenen 154 ülkenin en az 85’inde protestoculara karşı gereksiz ve/veya çok güç kullanıldığını belgeledi. Güvenlik güçleri sistemli olarak ateşli silahları ve göz yaşartıcı gaz ve plastik mermi üzere öldürücü olmayan silahları berbata kullanarak, hukuka ters biçimde yüzlerce kişiyi öldürdü ve çok daha fazlasını yaraladı. Hükümetler çoklukla gözaltıların akabinde tutuklama ve soruşturmalara yöneldi ve protestoların başkanlarını ve iştirakçilerini belirlemek için yüz tanıma ve öbür nezaret biçimleri dahil teknolojik araçları giderek daha fazla kullandı.
Raporda, hükümetlerin, bağımsız raporlama ve tartışmaları susturmak için pandemiyi mazeret etmeye son vermesi gerektiğine dikkat çekildi ve şöyle denildi: “İfade, örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüğü haklarına yönelik tüm gereksiz kısıtlamaları ivedilikle kaldırmalıdır. Buna paralel olarak, hükümetler, insanların insan haklarını savunmak ve geliştirmek gayesiyle bir ortaya gelebilmesi için inançlı ve elverişli bir ortamın yaratılmasını sağlayacak yasalar çıkarmalıdır.”
