ILO’dan çalışma yaşamında şiddete ‘sıfır tolerans’ çağrısı

ANKARA – Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi tarafından, çalışma hayatında bayana şiddetin önlenmesiyle ilgili, “Çalışma Ömründe Bayana Yönelik Şiddetin Önlenmesi-Deneyim Paylaşım Forumu” düzenlendi.

ILO’nun bugüne dek 11 ülke (Arjantin, Namibya, Somali, Fiji, Uruguay, Yunanistan, Güney Afrika, Birleşik Krallık, İtalya, Moritanya, Ekvator) tarafından onaylanan ve Uruguay, Fiji, Namibya ve Arjantin’de yürürlükte olan, fakat Türkiye’nin şimdi gündemine almadığı 190 Sayılı İş Hayatında Şiddet ve Tacizin Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi’nin (C190) kabulünden bu yana geçen iki yıllık müddet zarfında yürütülen çalışmalar değerlendirildi. ILO ve toplumsal taraflar, Türkiye’yi 190 sayılı mukaveleyi ve ona eşlik eden 206 sayılı Tavsiye Kararı’nı kabul etmeye davet etti.

Şiddet ve tacizi, “fiziksel, ruhsal, cinsel yahut ekonomik ziyanı amaçlayan, bunlarla neticelenen yahut neticelenmesi mümkün olan, bir dizi kabul edilemez davranış ve uygulamalar” olarak tanımlayan, hasebiyle fizikî makûs muamele, kelamlı makus muamele, zorbalık ve ruhsal taciz, cinsel atak, tehdit, tek taraflı ısrarlı takibi de bu kapsama alan kontratın amacı, şiddet ve tacizden arınmış bir iş ömrü için yol haritası sunmak. Kontrat ayrıyeten mesken içi şiddetin iş ömrüne tesirlerini de kapsamına alıyor; çünkü konut içi şiddetin de istihdam, sıhhat ve güvenlik üzerinde tesirleri oluyor.

KAMUOYU FARKINDALIĞI ARTIRILIYOR

ILO, kontratın kabulünün akabinde altı ay sonra ilgili taraflarla geniş iştirakli bir toplantı yapmış, kamuoyunun dikkatine taşıdığı mukavelenin onaylanması için davette bulunmuştu. Ayrıyeten her sene 25 Kasım-10 Aralık tarihleri ortasında Birleşmiş Milletler’in toplumsal cinsiyet temelli şiddetin önlenmesi için gerçekleştirdiği 16 günlük aktivizm kampanyası kapsamında da bahis gündeme getiriliyor.

ILO Türkiye Yöneticisi Numan Özcan, toplantı açılışında, “Bu husus ekseriyetle rapor edilmiyor, vakit zaman üzeri örtülüyor. Lakin sıhhat, eğitim dalı üzere geniş kesitlere hizmet verilen bölümlerde bayan çalışanlara yönelik şiddet ve taciz hadiselerine daha sık rastlanıyor” dedi.

Sözleşme kararları yalnızca fizikî olarak işyerini kapsamıyor; işe geliş gidişleri, işle ilgili seyahatleri, işle ilgili konaklamaları, toplumsal faaliyetler ve işle ilgili internet kullanımlarını da dikkate alarak, resmi olarak çalışanlara, stajyerlere, çıraklara, iş görüşmesine gelenlere ve işten çıkarılanlara yönelik şiddet ve taciz konusunda patrona ve devlete yükümlülükler getiriyor. Yani, kontrat yalnızca çalışılan müddete değil, iş arama sürecinin başladığı andan itibaren istekli çalışma, staj ve çıraklık da dahil olacak biçimde çalışma hayatındaki tüm basamaklarını ilgilendiriyor.

Ayrıca çalışanlara üçüncü taraflardan (tedarikçiler, müşteriler gibi) kaynaklanabilecek şiddet ve taciz konusunda da bir müdafaa kalkanı sunuyor. Kontrat uyarınca iş müfettişleri aracılığıyla şiddet ve taciz olayları denetlenip inceleniyor. Şiddet ve tacize maruz kalan bireylere dayanak sunuluyor; hukuk yollarına erişimleri sağlanıyor.

Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 4. sınıf öğrencisi İstek Sena Topuz, 2020’nin ekim ayında istekli olarak staj yaptığı avukatlık ofisinde tacize uğradığını söylemiş ve şikayetçi olmuştu. Devam eden yargılama süreci kapsamında, sonuncusu geçen hafta olmak üzere dört duruşma görüldü. Şahit olarak katılan öteki bayanlar da sanık avukat tarafından cinsel atağa uğradıklarını anlattı.

TÜRKİYE’DEKİ DURUM

Türkiye’de ulusal mevzuat, iş mukavelesiyle çalışanlara yönelik kısmi düzenlemeler içeriyor; kamu çalışanları ile kendi ismine çalışanlara yönelik rastgele bir düzenleme ise yok.

İş Sıhhati ve Güvenliği Kanunu’nda şiddet ve tacize direkt yer verilmiyor. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu ise, işyerinde yıldırma ve taciz kavramlarını tanımlayıp eşitlik prensibi ve ayrımcılık yasağına yer verirken, kanunda cinsel hücum da dahil olmak üzere geniş bir taciz tarifi yapılıyor.

Taciz ise, İş Kanunu’na nazaran derhal fesih sebebi olsa da, ulusal düzenlemelerde ekseriyetle “psikolojik” ve “cinsel taciz” ele alınırken, tüm şiddet ve taciz cinslerini içermiyor.

ILO Sözleşmesi’nin ulusal mevzuata katkısı ise; çalışma ömründe her türlü şiddet ve tacizin önlenmesine yönelik faal bir mevzuat geliştirilmesi ve türel müdafaa sağlanması, şiddet ve taciz riskinin yüksek olduğu meslek ve iş kollarında da risk değerlendirmeleri yapılarak daha faal tedbirler alınması.

TOPLU İŞ MUKAVELELERİNE DAHİL EDİLİYOR

Her ne kadar Türkiye kelam konusu mukaveleye şimdi taraf olmasa da C190’ın temel kararları kimi işyerlerinde çalışma kültürünün bir kesimi olmaya başladı.

Çalışma ömründe şiddet ve tacizi ele alan birinci ve tek milletlerarası mukavele olma özelliği taşıyan mukavelenin kabul edildiği 2019 yılından beri Türkiye’de bilhassa toplumsal taraflar, öbür ilgili taraflarla iş birliği içerisinde mukavelenin kabul edilmesi için kampanyalar yürütüyor ve kontrat unsurlarının toplumsal diyalog gündemlerine taşınması için kapsamlı çalışmalar yapılıyor.

ILO, bu mevzuda sendikalarla da işbirliği halinde ve bu kararların toplu iş mukavelelerinde yer alması için teknik takviye çalışmaları yürütüyor. Türkiye’de 2019 yılından beri toplumsal taraflar bu hususta etkin formda faaliyet gösterip kampanyalar yürütüyorlar; TBMM Kadın-Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’na raporlar sunarak Sözleşme’nin imzalanmasını talep ediyorlar.

C190’a ait kimi unsurlar, Türkiye’de farklı sektörlerde gerçekleştirilen toplu müzakerelerin gündemine giriyor, imzalanan toplu iş sözleşmelerin de kimilerinde yer alıyor.

İYİ ÖRNEKLER

Bu iki yıllık süreçte, mukavele unsurlarının yansıtıldığı toplu iş mukavelelerinin kabul edilmesi, iş yeri siyasetlerinin hazırlanması ve çalışma ömründe cinsiyet temelli şiddetin önlenmesine yönelik farkındalık artırıcı teşebbüslerin gerçekleşmesi üzere değerli sonuçlar elde edildi.

Sözleşme kararları, bu yılın başında DİSK Genel-İş’in örgütlü olduğu Manisa Turgutlu Belediyesi ve Silopi Belediyesi’nde toplu kontrata dahil edilmiş ve bayan emekçilere yönelik taciz ve cinsel akın olaylarında emekçi bayanın beyanının kabul edilmesine ve patronun gerekli tüm önlemleri almasına karar verilmişti.

Öte yandan, Bergama Belediyesi ile Hak-İş’e bağlı Hizmet-İş Sendikası ortasında Ocak 2020’de imzalanan toplu iş mukavelesine nazaran; belediye çalışanları ortasında eşine şiddet uygulayan çalışan olursa maaşının altı ay müddetince ailesine ödenmesine karar verildi.

Özel kesimde de bu vakte dek kontrat kararlarına uyumlu kurumsal siyasetler da geliştirildi. Türkiye’nin yerli araç üreticisi KARSAN, ILO’nun sağladığı toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmaları çerçevesinde kontrat ile uyumlu formda Şiddete Sıfır Tolerans İşyeri Politikası’nı uygulamaya koydu.

‘MÜCADELE KAZANDIRIR’

Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu (TKDF) Lideri Canan Güllü, “Son iki yıldır ILO’nun kelam konusu kontratını belediyelere anlatıyoruz. Bu çeşit şiddet olayları karşısında neler yapılabileceğini konuşuyoruz. Belediyeleri önemsiyoruz zira farklı toplumsal katmanlara ulaşma teknikleri var” diyor.

Bir yandan da Türkiye’nin önde gelen holdingleri ile işbirliği protokolü bulunan TKDF’nin son 15 yıldır sürdürdüğü Aile İçi Şiddet Acil Yardım Sınırı üzerinden çalışma ortamında şiddete uğrayan bayanlar da müracaatta bulunabiliyor.

Güllü, “Bu kademede medya kuruluşlarının 190 sayılı Sözleşme’nin uygulama usulleri ve sistemlerini yanlışsız aktarması, kamuoyunu bu kontratın değeri ve onaylanma gereği konusunda aydınlatması gerekiyor. Uğraş kazandırır” diye belirtiyor.

Medya bölümünde 13 iş yerinde toplu iş mukavelesi olan Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), bugüne dek 5 iş yerinin toplu iş mukavelesine ILO 190’u dahil etti. Ayrıyeten, BirGün Gazetesi ve Bianet de bu mevzudaki davetlere olumlu karşılık vermiş durumda.

TGS, cinsel taciz ve şiddet durumunda üyelerine hukuksal takviye ve ruhsal danışmanlık veriyor. Gazeteci bayanların yaşadığı cinsiyet ayrımcılığı konusunda 2018 yılında kapsamlı bir araştırma yapan TGS, 2019 yılında da gazeteci bayanların meslekte uğradıkları şiddet ve taciz hadiselerine dair bir tecrübe paylaşım kümesi oluşturmuş ve tecrübelerden oluşan raporu da kamuoyuyla paylaşmıştı.

2011 yılında ise, Gazeteci Bayanlara Yönelik Şiddet Çalıştayı gerçekleştiren TGS, 10 Ocak 2022’de Çalışan Gazeteciler Günü’nde ILO’nun kelam konusu kontratının imzalanması doğrultusunda imza kampanyası açtı.