Warren Cornwall
Bilim insanları, gerçekleştirilen geniş kapsamlı bir araştırmada, misal korunmasız alanlara kıyasla 1.500 adet müdafaa alanında 27 bin su kuşu topluluğunun nasıl bir performans sergilediğini gözlemlediler. Sonuçlar ziyadesiyle öğretici oldu.
Dünya başkanları ekim ayında Çin’in Kunming kentinde biyoçeşitliliği güçlendirmeyi amaçlayan doruğa hazırlanırken, bilim insanları bir ihtarda bulunuyor: Sadece toprakların korunması, tiplerin kurtarılması manasına gelmez!
Çevre muhafazacılar, hükümetleri, 2030 yılına dek gezegendeki kara ve okyanus habitatlarının [yaşam alanlarının] yüzde 30’unu korumak doğrultusunda “30’a 30” amacını kabul etmeye zorluyor. Buna benzeri amaçlar habitatı yıkımdan koruyabilirken, yayınlanan yeni araştırmalar bunun orada yaşayan hayvanlara yardım sağlamak için her vakit kâfi olmadığını gözle önüne seriyor. Yanı sıra, kimi canlılara yarar sağlamak emeliyle bu sığınakların faal biçimde yönetilmesini de gerektirebiliyor.
KORUMA ALANLARININ AÇMAZLARI
Organizmaların hayatlarına devam edebilmek için ömür alanlarına muhtaçlık duyuyor olmaları kulağa sağduyulu bir cümle üzere gelebilir. Buna rağmen bilim insanları, ekosistemlere istikamet veren dağınık ve karmaşık dinamiklere sahip arazi muhafazasının yarattığı tesirleri açıklığa kavuşturmak için efor sarf ettiler.
İngiltere’de bulunan Exeter Üniversitesi’nin Penryn Kampüsü’ndeki Ekoloji ve Müdafaa Merkezi’nden Hannah Wauchope, “Koruma altındaki alanların, bilhassa de ormansızlaşmayı durdurma bağlamında habitat kaybını engelleyebileceğini biliyoruz” diyor. “Ne var ki, muhafaza alanlarının yaban hayatına nasıl yardım ettiği konusunda çok daha az bilgiye sahibiz.”
Wauchope ve İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa, Avustralya ve Güney Amerika’dan bilim insanları, gün geçtikçe büyüyen bir data birikiminden faydalanmak emeliyle güçlü bilgisayarlar kullanarak karmaşayı azaltmaya çalıştılar.
Araştırmacılar [üzerinde çalışmak için] su kuşlarını seçtiler; çünkü dünyanın her bir köşesinde bulunurlar ve şayet bir bölge uygun değilse hızlı biçimde hareket edebilirler ve sayıları global bir kuş gözlemcisi ordusu tarafından takip altındadır. Bilim insanları, başta Kuzey Amerika ve Avrupa olmak üzere, 27 binin üzerinde su kuşu topluluğunun yanı sıra güney Afrika, Güney Amerika, Orta Doğu ve Asya’da gerçekleştirilen kuş sayımlarını bir ortaya getirdiler. Akabinde, bu kuş topluluklarının 1.500 adet müdafaa alanında yıllar içerisinde nasıl ilerlediklerini ve korunmayan emsal alanlardaki sayılara kıyasla ne durumda olduklarını gözlemlediler.
TEK BAŞINA KÂFİ DEĞİL
Yaklaşım “öncesi-sonrası, denetim müdahalesi” ya da kısaca ‘BACI analizi’ ismiyle biliniyor. Yeni teknik, bilim insanlarının, bir yaban hayatı sığınağı oluşturmak üzere makul bir etkenin sahiden bir fark yaratıp yaratmadığını daha muteber bir biçimde tespit etmelerine imkân tanıyabilir. Bunun sebebi, hem kuş sayılarının vakit içerisinde nasıl değiştiğini (öncesi-sonrası) hem de korunma altındaki bir alanda öbür yerlerden farklı bir bahtla karşılaşıp karşılaşmadıklarını (kontrol ve müdahale) izah edebilmesi.
Ulaştıkları sonuçlar, tek başına habitat muhafazasının su kuşlarının gelişimini garanti altına almadığını ortaya koyuyor. Yüzde 27’lik oranla nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturan su kuşlarının sayısı, bir muhafaza alanının içinde yaşıyor olmaktan güç alıyor üzere görünüyordu. Bilim insanları, yüzde 48’lik oranla, korunan bir alanın içindeki ya da dışındaki kuşların neredeyse yarısının gidişatında açık bir fark görmediler. Nature mecmuasında 20 Nisan günü yayınlanan araştırma sonuçlarına nazaran, gözlemlenen kuşların yüzde 21 üzere telaş verici bir kısmını oluşturan ve korunan topraklarda yaşayan toplulukların durumu, aslında daha da berbata gitti.
Wauchope, “Korunan alanların işe yaramaz olduğunu söylemiyoruz” diyor. “Önemli olan nokta, tesirlerinin büyük ölçüde değişkenlik göstermesi.”
Araştırmacılar, muhafaza alanlarından kimilerinin su kaşları için daha elverişli olmasının birçok mümkün nedenini gözden geçirdiler. Bir kuşun büyüklüğünden, göç edip etmemesinden ya da arazinin yabanî alanlara mı yoksa köylere mi yakın olduğundan kaynaklanan bariz bir tesire rastlamadılar. Muhafaza alanının büyüklüğünden kaynaklanan bir ölçü tesire rastladılar. Daha geniş habitat alanları, olumlu bir tesir yaşanması ihtimalini ortalama yüzde 9 oranında artırmıştı.
ÖNEMLİ OLAN NASIL YÖNETİM EDİLDİĞİ
Dikkat cazip olan öge, habitatın bilhassa de su kuşlarına yarar sağlamak doğrultusunda yönetim edilip edilmediğiydi. Bu problem, 1971’de imzalanan ve ‘Ramsar Sözleşmesi’ ismiyle bilinen milletlerarası bir sulak alan muahedesi kapsamında yönetim edilen toprakları ve Avrupa Birliği’nin ‘Kuşlar Yönergesi’ kapsamında belirlenen yerleri içeriyordu. Bu düzenlemeler, daima muvaffakiyetle kontaklı tek etkendi.
Elde edilen bulgular, kağıt üzerindeki muhafaza alanlarının hep alandaki sonuçlara evrilmediğini ortaya koyan diğer araştırmaları yansıtıyor. Bilim insanları, geçtiğimiz yıl, muhafaza alanları içinde kalan 34 bin kilometrekarelik ormanın 2000 ve 2012 yılları ortasında kesildiğini açıkladı.
Wauchope açısından, su kuşlarından gelen ileti, biyoçeşitliliği muhafazanın sırf bir sayıya ulaşmak olmadığını aktarıyor. Wauchope, “Biyolojik çeşitliliğe yarar sağlamak için yalnızca muhafaza altındaki toplam global alan üzerine yoğunlaşmaktansa, bu alanların yanlışsız biçimde yönetilmesini sağlamaya daha fazla yoğunlaşmamız gerek” diyor. “Koruma alanlarının uygun bir yönetim olmaksızın bir işe yaramasını bekleyemeyiz.”
Çeviren: Tarkan Tufan
Kaynak: Anthropocene Mag