Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) tarafından yayımlanan tahlilde, yaklaşan 2023 seçimleri nedeniyle tekrar Türkiye siyasetinin gündemine taşınan Kürt sorunu ile ilgili çarpıcı tespitler yer aldı.
Uzun yıllardır Kürt sıkıntısı üzerine yürüttüğü akademik çalışmalarla tanınan Mesut Yeğen tarafından kaleme alınan tahlilde, Halkların Demokratik Partisi (HDP) ve seçmenlerinin, 2023 seçimlerinin sonuçlarını belirleyecek kıymette olduklarına dikkat çekildi, bunun Türkiye siyasetinde yol açacağa değişim mercek altına alındı.
Değişim süreciyle ilgili olarak DW Türkçe’den Paha Akal’ın sorularını yanıtlayan Yeğen, iktidar ve muhalefet bloklarının seçimi kazanmak için yürüttükleri uğraşta HDP ve Kürt seçmenleri konusunda izleyecekleri stratejiler, atmaya hazırlandıkları beklenen adımlar hakkında dikkat cazip değerlendirmelerde bulundu.
Muhalefetin oluşturduğu ittifakın Kürt oylarını yanına çekmeye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın MHP ile Cumhur İttifakı’nın ise Kürt oylarını etkisizleştirmeye çalışacağını söyleyen Yeğen, AKP iktidarının HDP’nin kapatılması ve buna eşlik edecek adımlarla bu oyların seçimler üzerindeki tesirini nötralize etmeye çalışacağını anlattı.
Çalışmalarını, SWP bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nde (CATS) sürdüren Mesut Yeğen’e yöneltilen sorular ve cevapları:
DW Türkçe: SWP için yazdığınız tahlilde, 2023 seçimleri yaklaştıkça Kürt sıkıntısının yine Türkiye siyasetinin gündemine taşındığına, seçimlerde HDP’nin ve seçmenlerinin, sonuçları belirleyebilecek kilit bir pozisyonda olacağına dikkat çekiyorsunuz. Seçimler öncesindeki siyasi tabloyu nasıl değerlendiriyorsunuz, HDP neden değerli?
HDP’yi belirleyici yapan işin matematiği. Hem 2019 mahallî seçimlerinin işaret ettiği, hem de kamuoyu yoklamalarının gösterdiği, bir seçmen dağılımı aritmetiği var. Cumhur İttifakı dediğimiz AK Parti-MHP bloku, yüzde 40 ile 45 ortasında değişen bir oy oranına sahip, bu oran yüzde 40’a hakikat çekiliyor yavaş yavaş. Bunun karşısında, merkezinde CHP ve Güzel Parti’nin olduğu Millet İttifakı var. Bu ittifakın da oy oranı yüzde 40 civarına sabitlenmiş durumda. Geride yüzde 20’lik bir kesim kalıyor, bunun bir çeyreğini Millet İttifakı ile hareket etmeye hazır görünen, AK Parti’den kopmuş muhafazakarlar oluştururken, yaklaşık yüzde 13 kadarını da HDP, Kürt oyları oluşturuyor. Millet İttifakı şayet AK Parti’den uzaklaşmış muhafazakarları ve HDP’li Kürtleri de yanına çekerse, o vakit neredeyse pürüzsüz bir halde seçimleri kazanacak üzere görünüyor. Lakin muhalefetin gördüğünü, çok doğal ki iktidar da görüyor…
Peki bu durum Erdoğan’ın stratejisini nasıl etkiliyor?
Muhalefet bloku, bu ortadaki yüzde 20’lik kesiti yanına çekmek için elinden geleni yaparken, iktidar da bu yüzde 20’nin muhalefete katılmaması için elinden geleni yapıyor… İşte bu aritmetik dağılım, seçimler öncesinde her iki blokun merkez aktörlerini Kürt sorununa, HDP’ye ait tavırlarını gözden geçirmeye sevk etmiş durumda. Tarafların bu konum değişikliğinin kesin hedefi da Kürt sorununda demokratikleşmenin önünü açmak değil, seçimleri kazanmak. Millet İttifakı Kürt oylarını yanına çekmeye, Cumhur İttifakı ise Kürt oylarını etkisizleştirmeye, bu oyların seçimler üzerindeki tesirini nötralize etmeye çalışıyor. Ana stratejiler bunlar.
İktidarın HDP’yi etkisizleştirme stratejisinden kelam ettiniz. Size nazaran bu maksatla atabilecekleri adımlar neler olabilir?
AK Parti, hatırlarsanız 2019 öncesinde yalnızca HDP’lileri, PKK’lıları değil, bütün bir Kürt kimliğini kriminalize eden bir siyaset izledi… Artık ise Erdoğan, Kürt sıkıntısındaki konumunu revize ederken çok daha karmaşık bir siyaset izliyor. Asıl gayesi, HDP oylarının seçim sonuçlarına tesirde bulunmasını engellemek. Erdoğan’ın planı, farklı enstrümanları içeren daha karmaşık bir plan. Bu planın en başında HDP’nin kapatılması geliyor. Bu dava süratle ilerliyor ve büyük bir ihtimalle bu yazın sonunda karar çıkmış olacak. Yanılabilirim fakat büyük bir ihtimalle HDP kapatılacak. Büyük bir ihtimalle de 500’e yakın HDP’li siyasetçi, siyaset yasağı alacak. Bu sonucun oluşmasını önlemenin tek yolu, HDP’nin kendisini feshetmesi ve diğer bir partiye katılmasıdır. Lakin HDP bunu yapar mı yapmak ister mi bilmiyorum…
Peki HDP’nin kapatılması durumunda, bu önümüzdeki seçimlerin sonuçlarını nasıl tesirler?
Parlamento seçimlerine çok değerli bir tesiri olur, AK Parti ve MHP’yi çok rahatlatır. Yapılan hesaplar, bugünkü oy oranıyla seçime girdiği takdirde HDP’nin 80 civarında tahminen de 100’e ulaşabilecek sayıda milletvekili çıkarabileceğini gösteriyor. Bu da Cumhur İttifakı için parlamentoda çoğunluğu imkansızlaştıran bir durum. Dolaysıyla HDP’nin kapatılması parlamento seçimleri bakımından Cumhur İttifakı açısından çok kıymetli bir sonuç doğurur. Lakin HDP’nin kapatılması tıpkı vakitte HDP’lileri, Kürt seçmenlerini, neredeyse fire vermeden muhalefetin adayına oy vermeye sevk edebilir. O prestijle, Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı seçimlerini kaybetmesini daha da kolaylaştırabilir… Bu nedenle büyük bir ihtimalle HDP’nin kapatılmasına öteki adımlar da eşlik edecektir. Bunların da işaretlerini almış bulunmaktayız…
Nedir bu işaretler? HDP’nin kapatılmasına ne çeşit adımlar eşlik edebilir?
Bunlar bir yandan manipülatif öbür yandan da Kürtlerin kendilerini âlâ hissetmesini sağlamaya matuf, daha kapsayıcı adımlar olabilir… Manipülatif adımlar daha çok HDP takımları ortasında ikilikler oluşturmak biçiminde olur. Ki onun bir örneğini Erdoğan’ın Öcalan ile Demirtaş ortasında tansiyon olduğuna dair açıklamaları oluşturuyor. “Demirtaş Öcalan’a hesap vermek zorunda olacak” çeşidinden telaffuzlarla bu süreci başlattılar ki, bunun gerisinin da geleceğini düşünüyorum. Yalnızca Öcalan ile Demirtaş ortasında değil, Demirtaş ile HDP, HDP ile Kandil ortasında sorunlar olduğu tarafında kamuoyu oluşturularak manipülatif adımları atacaklardır. Yalnızca bunlar da değil, bölgede HDP kapatılırsa, HDP’nin oylarına bir biçimde talip olacak, HDP’yi ikame edecek lakin AK Parti için büyük sorun teşkil etmeyecek yeni inisiyatiflerin, siyasi oluşumların önünü açmak isteyeceklerdir. Bunların da işaretlerini yavaş yavaş vermeye başladılar. Son olarak da kapsayıcı adımlar atacaklardır, buna hazırlandıkları bilgisi var.
AKP’nin Kürt seçmenlerin oylarını kazanmaya dönük, daha kapsayıcı adımlar da atabileceğini söylediniz. Bununla kastettikleriniz neler?
AK Parti, Kürtçe seçmeli ders hakkının kitlesel olarak kullanılmasının önünü açmış durumda. Bildiğim kadarıyla partinin kimi genel lider yardımcıları son devirde, 5-6 aydır daima bölgede, bölgedeki kanaat liderleri ile görüşmeler yapıyorlar. Bu görüşmelerin bir şey üretmesini beklemiyorum fakat bu görüşmeler kulaktan kulağa şu fikrin yayılmasına yol açıyor: “AK Parti, Kürt probleminde mevcuttakinden diğer bir şey yapmaya çalışıyor. Bu işi CHP’nin Yeterli Parti’nin halledeceği yok hallederse tekrar Erdoğan halleder.” İşte AK Parti’nin ileri gelenleri bölgede bu istikamette fikir oluşturmaya çalışıyorlar anladığım kadarıyla…
HDP’nin kapatılması, Erdoğan’ın kelam ettiğiniz adımları atması, Cumhur İttifakı’nın yine seçimi kazanması için kâfi mi? İstediği sonucu alabilir mi?
Bu adımları atıyor, atmaya hazırlanıyor olması, bunlardan istediği sonucu alacağı, başarılı olacağı manasına gelmiyor. Bunda HDP idaresinin takınacağı hal da kıymet taşıyor. Şayet parti kapatıldıktan sonra, HDP idaresi bütünlüğünü korursa, Erdoğan sonuç alamayabilir. Şayet HDP idaresinin, seçmenlerini bir yerden bir yere sevk etme yeteneği azalır, bunu yapamaz hale gelirse, HDP seçmeninin bir kısmının sandığa gitmemesi kelam konusu olabilir… Bu da Erdoğan’ın işine yarayabilir. Bence bu kademede bu muhtemel görünmüyor. Fakat başka yandan şunu aklımızda tutalım, seçimlere daha vakit var ve bunlar lakin artık görebildiğimiz adımlar, büyük ihtimalle buna misal pek çok adım bir yerlerde planlanıyordur. Gerçekten Irak’a yönelik son askeri operasyonun nasıl kullanılacağını bilmiyoruz…
Pençe-Kilit Operasyonu’ndan kelam ediyorsunuz. Bunun iktidar tarafından ne biçimde kullanılabileceğini düşünüyorsunuz?
Şu ana kadarki işaretlerden iki formda kullanılabileceğini görüyoruz. Birinci mümkünlük bundan Cumhur İttifakı’nın, devletin, bir muvaffakiyet kıssası çıkarması. “Nihayet artık PKK’yı Türkiye’ye giriş yapamayacak duruma getirdik” şeklinde… Ki buna yakın bir durum oluşmuş durumda…
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Operasyonun muvaffakiyetle tamamlanmasıyla hudut sınırını büsbütün kilitleyeceğiz. Teröristlerin hudutlarımıza girmesi mümkün olmayacak” dedi…
Evet. Bu aslında büsbütün yanlış da değil…. Türkiye ordusunun Kandil’e ulaşması sıkıntı lakin Kandil ile öbür yerler ortasındaki ilişkiyi koparmak istiyor belirli ki. Bunun bir kısmını onlarca karakol ve üs kurarak aslında yapmış durumdaydı, artık onun devamı yapılmak isteniyor… Bunu bir muvaffakiyet öyküsü olarak kamuoyuna anlatabilirler. Lakin şunu da yapabilirler. Bu operasyonu yaz mevsimine kadar devam ettirip, seçimlere kadar asayiş eksikliği hissiyatı yaratabilirler… Fakat daha çok birincisinin olacağını düşünüyorum…
Bu cins operasyonlar başladığında, PKK tarafından da açıklamalar yapılıyor. Basında çıkan haberlere nazaran Murat Karayılan, ‘Bu Kürt halkı için ölüm-kalım savaşı derken’, Duran Kalkan, Irak’ta yaşananı ‘ölüm kalım savaşı’ olarak nitelendirdi, operasyonların devam etmesi halinde de ‘savaşı’ Türkiye’ye, metropollere yayma tehdidinde bulundu. Siz bunu mümkün görüyor musunuz?
Yapabileceklerini düşünmüyorum zira Türkiye Kürtlerinin PKK’nın silahlı faaliyetlerine itirazı var. Onay bulmadıkça da bunun olmasına ihtimal vermiyorum, onay da uzun vakittir yok. Kürtler 1999’da aslında birinci sefer silahlı faaliyetlerin bitirilmesi gerektiğine kani oldular hem kitle hem takım prestijiyle. Ondan beri bu işin uzatmaları oynanıyor, o nedenle yapma kabiliyetleri olsa da, siyaseten bunu yapmaya cüret edeceklerini zannetmiyorum. HDP daha evvel olmayan bir kararlılıkla bütün bu faaliyetleri kınıyor artık, Türkiyeli Kürtler de buna itiraz ediyor. …Bir de şunu görmek de lazım, PKK bunu hakikaten yapacak olursa bu HDP’nin değil, Cumhur İttifakı’nın işine fayda, seçim bazlı düşünürsek…
Erdoğan’ın geçmişten bugüne siyasi telaffuzlarına baktığımızda, Kürt problemiyle ilgili çok farklı, çelişen açıklamaları oldu. Son olarak, “Türkiye’de Kürt sorunu yoktur. Bu işi çoktan çözdük, aştık, bitirdik” dedi. Siz bu söylemi nasıl yorumluyorsunuz?
Kürt meselesinin çözülmediğinin en temel göstergesi HDP hakkındaki kapatma davası ve büyük bir ihtimalle de kapatılacak olması. HDP tarafından temsil edilen fikirler ve görüşlerin Anayasaya uygun bulunmaması, memleketin en az yüzde 15’inin Anayasa tarafından kapsanmıyor olduğu manasına gelir. Zati bu çeşit problemler o denli tereyağından kıl çeker üzere, askeri operasyonlarla da bitmez…. “Kürt sorunu bitti” diyenler, buna kendileri de inanmıyor. Aslında söyledikleri, “şiddet kısmını bastırdık, etkisizleştirdik” manasına geliyor. Yanlış değil, orası gerçek. Ancak bu siyaseten sorunun bittiği manasına gelmiyor, yüzde 15’lik HDP oyu var. Tüm kamuoyu yoklamaları, HDP’li Kürtlerin tamamının, AK Parti ve öteki partilere oy veren Kürtlerin de büyük bir kısmının, mevcut anayasal sisteminin imkan sağladığının dışında, anadilde eğitim, mahallileşme üzere talepleri olduğunu gösteriyor…
Seçimler öncesinde, CHP’nin ve Millet İttifakı’nın da Kürt seçmenlerin dayanağını kazanmaya dönük gayretleri var. Altı muhalefet partisinin üzerinde uzlaştıkları metinlerde, yaptıkları açıklamalarda, HDP seçmenine de iletiler verdikleri görülüyor. Sizin gözlemleriniz neler?
2016’da dokunulmazlıkların kaldırılması için oy kullanarak HDP milletvekillerinin cezaevine girmesinin önünü açan CHP, bugün Kürt sıkıntısında, müttefiki DÜZGÜN Parti’yi ittifaktan ve CHP’li ulusalcıları da CHP’den uzaklaştırmayacak kadar liberal, demokratik bir tavır alıp, HDP’li Kürtleri yanına çekmeye çalışıyor. Kılıçdaroğlu, Kürt sıkıntısına tahlil için bildiğiniz üzere “muhatap HDP’dir” açıklamasını yaptı ve bütün kriminalizasyon eforlarına karşın HDP’yi muhatap olarak gördüğünü söyledi… HDP’li seçmenleri yanına çekmeye çalıştıklarını ayrıyeten CHP’li milletvekillerinin Demirtaş’ı ziyaret etmesinden, Kılıçdaroğlu’nun hem Mithat Sancar hem Pervin Buldan ile görüşmesinden anlayabiliyoruz. Ayrıyeten vakit zaman, Kürtçe’nin eğitimde sonlu da olsa kullanılmasına razı olunduğunun beyan edildiğini görüyoruz. Ben altılı ittifakın kabul ettikleri metinlerin değersiz olmadığını düşünenlerdenim. Ancak Kürt sorununun tahlilini sağlayacak parametrelere muhalefet hala çok uzak görünüyor… Aslında problem, seçimlerden evvel Kürt sıkıntısının tahlili değil. Sorun seçimler sırasında muhalefet ve HDP’nin birlikte hareket etmesinin nasıl sağlanacağı…
Peki HDP’nin Millet İttifakı’na dayanak verme konusunda en kıymetli beklentileri size nazaran neler?
Anladığım kadarıyla HDP’nin yasal bir aktör olarak tanınması, HDP’li belediye liderlerinin iktidar değiştiği takdirde vazifelerine dönmesi ve seçilmişlerin cezaevlerinden salıverilmelerini sağlayacak tüzel düzenlemelere dair bir kelam verilmesi. Muhalefet bunu yaparsa HDP’yi hem kurumsal olarak hem de seçmen bazında kendi yanına çekebilir. DÜZGÜN Parti’de buna yönelik bir direnç var lakin eskisine nazaran bir değişme de var. Bu nedenle, bunu önlemek için iktidar da şapkasından daha çok tavşan çıkartacaktır diye düşünüyorum…
Kürt probleminin tekrar siyasetin ana gündem bahislerinden biri haline gelmesi, size nazaran seçimler sonrasında tahlil umutlarını da yeşertebilir mi? Bu problemin tahlili hakikaten çok mu güç?
Bu toplumun ve siyasi seçkinlerin Türkiye’nin nasıl bir yer olmasını istedikleri ile ilgili bir soru. Türkiye’nin demokratik bir dünyanın bir modülü, devletinin de vatandaşlarının temel haklarına hürmet gösteren bir devlet olması isteniyorsa sıkıntının tahlili sıkıntı değil, tahlil temelde eşit vatandaşlık prensibinin çalışmasıyla ilgili. Ancak “bizim için asıl olan demokrasi değil” diyorsanız o vakit Kürt sıkıntısını çözmeye niyet etmeseniz de olur. Zira, bu çeşit problemleri çözmeden de varlığını sürdüren devletler var dünyada. İsrail’e bakın, Sri Lanka’ya bakın… Bu sorunlarla yaşanmaz diye bir şey yok lakin bunun ekonomik, siyasi ve askeri bir maliyeti var. Bu çeşit sıkıntıların tahlili devletleri ne vakit zorlar? Ayrılıkçılığa döndüğü vakit zorlar. Lakin Kürt probleminin buna yaklaşan bir tarafı yok. Türkiye’deki Kürt sıkıntısında ayrılıkçılık güçlü bir damar olsaydı, o vakit evet tahlil güç diyebilirdik. Ancak değil…
Siz çok uzun yıllardır Kürt sorunu üzerine akademik çalışmalar yapıyorsunuz, AB-Türkiye bağlarını de yakından izliyorsunuz. SWP tarafından yayımlanan tahlilinizde enteresan bir noktaya dikkat çektiniz. Ukrayna savaşı nedeniyle AB ile Türkiye ortasında bir yakınlaşma olduğunu, bunun demokratikleşmeye olumlu yansımaları olabileceğini, AB’nin Erdoğan’ı demokratik adımlar konusunda cesaretlendirebileceğini belirttiniz. Lakin bu hafta Seyahat Davası’nda Osman Kavala müebbet mahpus cezasına çarptırıldı. Birtakım uzmanlar da, Batı’nın artan jeostratejik değeri nedeniyle, Türkiye’deki anti-demokratik gelişmeleri görmezden geleceği tasasını lisana getiriyor. Son gelişmeleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gezi kararı, iktidarın AB tarafından yapılacak baskılara bu türlü çarçabuk karşılık vermeyeceğini gösteriyor, gelmesi mümkün baskılara karşı ön almaya yönelik bir atak yapılmış üzere görünüyor. Hükümet, Kavala ve Seyahat aktivistlerini, büyük bir ihtimalle Kobani davasından sonra Demirtaş ve öteki birçok kişiyi daha uzun mühlet içeride tutmanın planlarını yapıyor aşikâr ki… Tahminen çok kısa vadede bir şey beklenmeyebilir, Türkiye’nin Batı açısından jeopolitik ehemmiyetinin artması, Batı’nın Türkiye’ye dönük müsamahasını biraz daha uzatabilir. Lakin öte yandan Türkiye’nin Batı ile temasının artması yalnızca jeopolitik problemlerle ilgili değil, iktisadi olarak da Türkiye’nin Batılı kaynaklara gereksinimi var. Onları rahatlıkla kullanabilmek için de demokrasi standartlarının esnetilmesi gündeme gelebilir. Daha uzun vadeli baktığınızda, “Türkiye jeopolitik kıymeti nedeniyle bir yandan Batı’nın yanında dursun lakin demokrasi standartlarında başına nazaran takılsın” denemez… Bu sürdürülebilir olmaz. Kısa vadede tahminen biraz tolere edilebilir, lakin orta ve uzun vadede öteki bir pencere açılacaktır diye düşünüyorum.
