Nilgün Taylan
Etaf Rum’un birinci romanı Bayanın Sesi Yok geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları etiketi ve Dilek Altınanıt çevirisiyle yayımlandı. Otobiyografik öğeler de içeren roman yurt dışında hayli dikkat çekti ve kısa vakitte çoksatanlar listelerinde kendine yer buldu. Rum, romanında bayanların, bilhassa de Orta Doğulu bayanların maruz kaldıkları din ve gelenek baskısını içeriden bir gözle anlatıyor.
Rum da pek çok Filistinli bayan üzere görücü yordamıyla, genç yaşta evlendirilir. Bayanın yeri konutudur fikriyle, ondan yalnızca konut bayanı olması ve çocuk doğurması beklenir. Aslında bir bayan diğer ne işe fayda ki!
Rum 19 yaşında evlenip iki çocuk sahibi olsa da hayatını diğerinin ellerine bırakmamak ismine var gücüyle direnir ve evvel boşanıp sonra üniversiteye sarfiyat. Kitapları çok sevdiği için Amerikan ve İngiliz Edebiyatı üzerine eğitim görür. Yazmaya da bundan sonra başlar. Anlatması gereken acıları vardır çünkü. Bayanın Sesi Yok işte bu türlü bir badireden sonra kaleme alındı.
Bayanın Sesi Yok, Etaf Rum, çeviren: İstek Altınanıt, 226 syf, İthaki Yayınları, 2022. ÜÇ JENERASYON, ÜÇ BAYAN HİKÂYESİ
“Soğuk, kasvetli bir gün New York’un Brooklyn bölgesinde, sesim olmadan doğdum. Kimse durumumdan kelam etmedi. Yıllar sonrasına kadar sesim olmadığını bilmiyordum, ta ki bir şey istemek için ağzımı açtığımda kimsenin beni duyamadığını fark edene kadar. Benim geldiğim yerde sessizlik cinsiyetimden kaynaklı bir durum, tıpkı bir bayanın göğsündeki göğüsler kadar olağan, karnında büyüyen sonraki jenerasyon kadar gerekli.”
Kadının Sesi Yok her ne kadar duygusal bir kitap olsa da Rum’un bunu istismara kalkışmadığını söyleyerek başlamak istiyorum. Arabesk bir duygusallık kelam konusu değil yani, aksine katı bir gerçeklik ve bu gerçekliğe karşı bir direniş kelam konusu.
Bu hissi daha epigraf kısmında alıyoruz. Anlatılamayan, konuşulamayan her şeyin ızdırap verici olduğunun altını çiziyor Rum. Esasen anlatmaya da böylece başlıyor. Feminist muharrir Audre Lorde’nin “Sessizliğin seni korumayacak!” kelamını aklından ve kaleminden eksik etmiyor.
Roman yaklaşık yirmi yıllık bir müddette ve üç bayanın öne çıktığı milletlerarası bir düzlemde geçiyor. Bu bayanlar İsra, Deya ve Feride.
İlkin 1990’da İsra’nın kıssasıyla başlıyoruz. Filistinli, 17 yaşında bir kız olan İsra fakir bir aileye mensuptur. Konuttan dışarı pek adım atmayan biridir, baskı altında yaşar, tek kurtuluşu kitaplarda bulur ve daima okur. Annesi yasaklasa dahi okur, lakin gerçek bir kurtuluş için kitaplardan fazlasına gereksinim vardır.
İsra’ya bir sürü görücü gelir, fakat babası gözünü, vakti vaktinde Amerika’ya göç etmiş komşularına diker. Gün gelir, kız istenir, düğün yapılır ve Amerika’ya hakikat yola çıkılır. Burada yaşananlar ise Filistin’den beter bir hal almaya başlar.
İsra’nın büyük kızı olan Deya’nın kıssasıyla 2008’in Brooklyn’inden devam ederiz. Burada da mevzu kız isteme sorunudur ve on sekiz yıl evvel Filistin’de annesinin yaşadığı şey neyse, Deya da aşağı üst tıpkı şeyi yaşar. Lakin annesinden farklı olarak her şeyi göze alır ve direnmeyi seçer. İsyanın bir direnişe dönüşmeye başladığı yer de buradan sonra başlar.
Romanın üçüncü kıymetli bayanı olan Feride ise İsra’nın kocası Adem’in annesidir. Geleneklerine son derece bağlı, Amerika’da yaşadığı halde konutundan -kabuğundan mı demeli- asla çıkmayan, her şeyi körü körüne kabul etmiş bir bayandır. Hal bu türlü olunca Feride, gelini İsra için de, torunu Deya için de bir ızdırap kaynağı olur çıkar.
KADIN HER YERDE KADINDIR
Kadının Sesi Yok’ta, bu üç bayanın öyküsü kısa kısımlarla, birbirine paralel formda ilerleyen bir kurguyla verilir. Bayanların yalnızca çocuk doğuran, “iyi” bir eş ve anne olmanın ötesinde bir hayatlarının olmayacağı fikri, yani bütün gelenek görenekler masaya yatırılıp ağır bir sorgudan geçirilir. Aile içi şiddet ve bayan cinayetleri de değildir yalnızca konu bahis olan şey; dışarıdan “gül gibi” göründükleri halde, elli yıl evli kalıp birbirlerini asla sevmeyen ve asla sevmeyecek insanları da görürüz. Bu haliyle görücü adabı evlilik erkek açısından da makus bir şey olarak gösterilir.
Ancak bayanların bu âdetten çektikleri elbette ki erkeklere göre daha fazladır; üstelik bunlar saymakla bitmez. İsra da tam olarak bu türlü bir hayat sürer. Birden çok cephede savaştığı için çok yara alır, bir de buna erkek evlat doğuramama “problemi” eklenince ipler uygunca gerilir.
Feride hem İsra’ya hem de Deya’ya karşı tutucu bir tutum takınırken, “Nerede yaşadığımızın kıymeti yok,” der daima. İster Filistin, ister Amerika; bayan her yerde bayandır…
Romanda fark ettiğimiz ayrıntılardan biri de Amerika’daki klasik Müslüman, Orta Doğulu ailelerin durumudur. Genelde kapalı bir gettoda yaşayan ve güya hâlâ kendi ülkelerindelermiş üzere bağnazca davranıp yeni kuşağa de bunları dayatan aileler, yaptıkları bütün baskıları da “özü, benliği kaybetme” dehşetiyle sıvarlar. Böylelikle zulüm legal bir tabana yerleşir ve gericilik, azınlığın bir “direnişi” halinde algılanır. (Bunun bir benzerini de doğudan, Anadolu’dan batıya göçen ailelerde görürüz. Yer değişse de zihniyet değişmez.)
İSTANBUL KONTRATI YAŞATIR!
“Kadınların toplum içinde yapabileceklerinin hudutları olduğu öğretilerek büyüdüm ben. Her ne vakit ki evvelce planlanmış evlilik ve annelik yolunun dışına çıkma isteğimi lisana getirdim, tekrar tekrar bir bayanın bir erkek olmadığı hatırlatıldı bana.”
Kitabın sonunda yer alan Muharririn Notu kısmında bu türlü der Etaf Rum. Kitabı yazım sürecinde, hatta bu karar alma kademesinde bile çok korktuğunu anlatır bize. Okuduklarımıza bakınca bunun boş bir kaygı olmadığını anlarız, zira böylesi bir kitabın varlığı onun kendi etrafından aforoz edilmesine de sebep olabilir.
Ancak Rum geri adım atmaz; muharrir. Hiçbir otosansür uygulamaz kendine, kendini yalnız, güçsüz hissettiği anlarda büyük feminist muharrirleri hatırlar. Kendi sesinin oburlarının sesi olacağını bilir.
Kadının Sesi Yok romanındaki münasebetler, baskılar, Amerikalı ya da Avrupalılar için “farklı” görülse de, Türkiye üzere ülkelerde “normal” kabul ediliyor ne yazık ki. Bu “normal”liğin en değerli sebeplerinden biri şiddetin yaygınlığında. Çabucak hepimizin ailesi, hatta annelerimiz bile misal görücü yollarıyla evlendirilip erkek çocuk doğurmaları tarafında türlü türlü baskıyla karşılaştılar ve bu baskılar biçim değiştirse de devam ediyor.
Kadının Sesi Yok, bu bağlamda bir ayna vazifesi de görüyor. Bizi bize anlatıyor ve sesi olmayan bayanları bağırmaya davet ediyor, zira “sessizliğimiz bizi korumayacak”!
Bitirirken bir kere de buradan yazalım: İstanbul Kontratı yaşatır!
