Kod 37, yani kamu misyonundan Kanun Kararında Kararname (KHK) yoluyla ihraç edilenler için Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından oluşturulan etiket. Bu kod, KHK’yle kamu misyonundan ihraç edilen 125 bin kişiyi sivil mevte mahkûm ediyor. Çalışma hakkı ihlal edilen ve toplumda ötekileştirilen KHK’lilerin yaşadıklarını, ilgili bakanlıkların aldığı kararları ve özel şirketlerin KHK’lileri işe almama nedenlerini araştırdık.
15 Temmuz Darbe Teşebbüsü akabinde yayımlanan OHAL kararnamelerin üzerinden tam altı yıl geçti. Bu süreçte yayımlanan KHK’lerle 125 bin 678 kişi misyonundan ihraç edildi. Öğretmen, polis, savcı, hâkim ve öteki meslek kümelerinden ihraç edilen binlerce insan ortadan altı yıl geçmesine karşın hâlâ iş bulamıyor ve toplumda ötekileştiriliyor.
Kod 37, yani kamu vazifesinden KHK yoluyla ihraç edilenler için Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından oluşturulan etiket. KHK’yle kamu misyonundan ihraç edilenler bu kodun manasını artık çok düzgün biliyor. Bu kod KHK’liler için son evreye geldikleri iş görüşmelerinden hayal kırıklığıyla ayrılmak demek.
İşverenler de SGK sisteminde karşılaştıkları “KHK ile kamu vazifesinden çıkarıldı” yazısının, “Bu kişi devlet tarafından muteber bulunmuyor. Bu kişiyi işe almak istediğinden emin misin?” manasına geldiğinin farkında. Kod 37’yle kamu vazifesinden ihraç edilen bireyleri işe almalarının önünde aslında yasal bir mahzur yok. Lakin patron, işe alım evresinde SGK kayıtlarını açıp KHK ibaresini karşısında görünce geri adım atıyor. Patron, karşısındaki kişiyi işe almaktan son anda neden vazgeçtiğini yazılı olarak bildirmiyor; çoğunlukla, “Bizden cevap bekleyin” ya da “Kamu misyonundan ihraç edildiğiniz için sizi işe alamayız” cevabını vermekle yetiniyor. Bunu yalnızca özel bölüm değil, bakanlıklara bağlı özel eğitim kurumları da yapıyor.
YETKİLİ, KOD 37’Yİ GÖRÜNCE
672 sayılı KHK ile 1 Eylül 2016’da ihraç edilen eski bir kamu işçisi olan Mesut, kamudan ihraç sonrası özel kesimde iş bulmanın o kadar da kolay olmadığını kısa müddette anlamıştı. Çok geçmeden belli bir dalda, kendine uygun bulduğu işlere başvurmaktan vazgeçti ve “ne iş olursa olsun yaparım” diyerek Mersin’de gözüne çarpan tüm iş ilanlarına müracaat yapmaya başladı.
Aylarca iş aradı lakin kimse bir KHK’liyi işe almak istemiyordu. Nihayet, Trendyol’da kargolama kısmında çalışmak üzere internetten yaptığı bir müracaata olumlu dönüş yapıldı ve iş görüşmesine davet edildi. Üstelik görüşme de olumlu geçti.
İşveren, işe giriş evraklarını hazırlayan KHK’liye, “TC kimlik numaranızı verir misiniz?” diye sordu. Patron, KHK’linin evvelki iş yerinden neden işten ayrıldığını araştırınca karşısına Kod 37 uyarısı çıktı. Bu uyarıyı gören patron, KHK’liye, “Biz seni ararız” dedi.
Bundan sonrasını Mesut şu sözlerle anlatıyor: “Görüşme bittikten sonra çabucak işe almak istediler. SGK sistemi üzerinden sigorta başlangıcım yapılacakken yetkili bana, ‘Sen KHK’li misin?’ diye sordu. Dediklerine nazaran prosedür böyleymiş, bunu sormak zorundaymış! Beni bu yüzden işe almaktan vazgeçtiler. İnsan haklarını muhalif, ayrımcı bir uygulamada bulunduklarını anlattım. Beni dinlemediler, ‘Şirketin aldığı karar bu yönde’ deyiverdiler. Bu olaydan sonra iş aramaktan vazgeçtim.”
KHK’lileri neden işe almadıklarını sormak için aradığımız Trendyol’dan cevap alamadık.
ÖZEL HASTANELER DE İHRAÇ İŞÇİ ALMIYOR
Bir öbür, KHK’li radyoloji Teknikeri Yezdan Burak Tekdal. Tekdal, Nusaybin Devlet Hastanesi’nde çalışırken vazifesinden ihraç edildi. Yeni bir iş bulmak için uzun müddet çabalayan Tekdal, tüm kapıların yüzüne kapandığını gördü. Bir müddet ailesi ve yakınlarının dayanağıyla hayatını sürdürmeye çalışan Tekdal, “Kimseye daha fazla külfet olamam” dedi ve yakın etrafına haber salıp tekrar iş aramaya girişti. Özel hastanelerde çalışan arkadaşlarına, uygun bir konuma rastlamaları halinde kendisine haber vermelerini istemişti. Nihayet arkadaşlarından birinin tavsiyesiyle Mardin’de bulunan Mardin Park Hastanesi’ne gitti.
Kod 37 daha iş görüşmesi başlamadan karşısına çıktı. Mülakat öncesinde idari işler çalışanıyla görüşen Tekdal’a, “Hangi evraktan ihraç edildin?” sorusunun yöneltilmesi çok sürmedi. Tekdal bu soruya cevap verdikten sonra kendisine hiçbir biçimde geri dönüş yapılmadığını söylüyor. Tekdal karamsarlığa kapılmadan iş aramaya devam etti. Kent değiştirmeyi bile göze alan Tekdal, iş görüşmesi için Diyarbakır’daki Memorial Hastanesi’ne gitti. Ancak Diyarbakır’da da birebir soru kendisini bekliyordu: “Hangi evraktan ihraç edildiniz?”
Tekdal, KHK’yle ihraç edildiğini idari işlere söyledikten sonra görüşme olumsuz sonuçlandı. Tekdal Diyarbakır’daki görüşmesini ise şöyle anlatıyor: “Zaten KHK’li olduğumu söyledikten sonra rastgele bir tebligat alamadan, şimdi iş görüşmesi bile gerçekleştirilmeden, kelamlı olarak işe alınmayacağım bildirildi. Daha sonra ne yazık ki birçok özel hastanede sigortasız çalıştırıldım. Beni işe almayı kabul eden birtakım hastaneler, ihraç olduğumu duyunca çabucak geri adım attılar.”
ÖZEL HASTANE: İŞE ALMAMA ÜZERE BİR DURUM KELAM KONUSU DEĞİL
Tekdal’ı KHK’li olduğu gerekçesiyle işe almayan Diyarbakır Memorial Hastanesi’nden görüştüğümüz bir yetkili, KHK’lilerin hastanede çalışmasına mani olan rastgele bir durum bulunmadığını söylüyor. Hastanenin insan kaynaklarından sorumlu yetkili, “KHK’yle ihraç edilmiş ve şu an hastanemizde çalışan işçi mevcut. KHK’lileri işe almama üzere bir durum kelam konusu değil” açıklamalarında bulundu.
Defalarca aradığımız Mardin Park Hastanesi’nden ise karşılık alamadık.
‘SENİ İŞE ALIRSAK BAŞIMIZA İŞ AÇARIZ’
Bünyamin Karataş eski bir polis memuru. 2016’da çıkarılan bir KHK’yle ihraç edildi. Malatya’da yaşayan Karataş iş bulabilmek için kentteki marketlere ve halı fabrikalarına başvurdu. Hatta ortaya tanıdık bile koydu fakat buna karşın ihraç bir polise kimse iş vermek istemedi.
Karataş, “Patronların neredeyse yüzde 99’u kapıları yüzüme kapattı” diyor. Pekala, Karataş’ın iş arama süreci nasıl geçti? Karataş, korona virüsü pandemisinden bir ay evvel Malatya’da Meltem Mobilya ismindeki bir firmada nihayet iş bulabildi. Lakin Karataş’ın buradaki çalışma hayatı çok kısa sürdü.
Karataş şöyle konuşuyor: “Meltem Mobilya’nın Malatya’daki müdürü KHK’li olduğumu bilerek işe aldı. Fakat firmanın büyük işvereni İstanbul’da yaşıyordu. Malatya’ya geldiğinde beni işe alan kişiyi, ‘Ben size demedim mi? 20 gün sonra bunu gönderin’ diye azarladı. Korona virüsü pandemisi sırasında bu kişi yanıma gelerek, ‘Seni fiyatsız müsaadeye gönderiyorum’ dedi. Birinci gözden çıkarılan ben oldum zira beni gözden çıkarmak çok kolaydı. ‘Yapmayın, etmeyin. Ailemi geçindiriyorum. Konutum kira, çoluk çocuk sahibiyim’ dedim lakin ‘Burası hayır kurumu değil’ yanıtını aldım. Hiçbir sözümü dinlemediler ve işime son verdiler.”
Kod 37 yüzünden işe başlayamayan ya da başladıkları işlerden kısa müddette çıkartılan KHK’lilerin ümitsizliğe kapılıp iş aramayı bıraktığı çok oluyor. Fakat bir tarafta da geçim ıstırabı var.
Karataş, işsiz kaldıktan sonra bahtını bir de ŞOK Market’te denemeye karar verdi. İş müracaatından kısa müddet sonra telefonla arandı ve mülakata çağrıldı. Büyük umutla girilen mülakat da başarılı geçti. Karataş tüm dokümanlarını hazırladı ve ailesine iş bulduğu muştusunu verdi. Karataş dokümanlarını alıp müdürün yanına gitti. Market müdürü Karataş’ın işe girişini yapmak için TC kimlik numarasını istedi. Müdür bir anda Karataş’a dönüp, ‘Seni işe alamayız’ deyiverdi: “SGK kayıtlarında KHK’li olduğun görünüyor.”
Karataş’ın müdürü ikna gayretleri başarısız oldu: “Müdür bana, ‘Seni işe başlatırsak başımıza iş alırız. Hükümetle aramız makus olur’ dedi. Yazılı tebligat istedim, vermedi. Bu yüzden de hukuk yoluna gidemiyorum. ŞOK Market kayıtlarına baksın. Beni KHK’li olduğum için işe almadılar. İki üniversite bitirmek, tecrübeli olmak işe girmek için yetmiyor. Bir kez yere düşmüşüz, kimse elimizden tutmaz artık. Giden tekme atar, gelen takma atar…”
. ŞOK MARKET NE DİYOR?
ŞOK Market Genel Müdürlüğü’nden bir yetkiliye, KHK’lileri işe almamalarının sebeplerini sorduk. Yetkili, “Bilgiler bâtın tutulur” cevabını vererek şu açıklamalarda bulundu: “İş kanunuyla ilgili bilgiler yalnızca şahsa verilir. Hangi ünitede çalışacağı, işe neden alınmadığı, iş prosedürü, sorumlulukları kendisine kelamlı anlatılır. Bu prosedürlerle ilgili bilgi dışardan rastgele birine verilmez.”
İŞVEREN: KHK’Lİ TABİRİ ‘DUR VE GÜZEL DÜŞÜN’ DEMEK
İşveren bir KHK’liyi işe alırken nelere dikkat ediyor, bir insanın evvelki iş yerinden hangi münasebetlerle işten ayrıldığını hangi basamaklardan sonra görüyor, ‘KHK’yle işten çıkartılmıştır’ yazısını görünce nasıl bir yol izliyor? Bu soruların cevaplarını alabilmek için patronla görüşüyoruz.
Bir şirkette 7 emekçi çalıştıran bir patron, işe alım sürecinde adayla evvel mülakat yaptıklarını söylüyor. Bu süreç olumlu geçtiğinde kişinin işe alım süreci için evraklar istediklerini ve sigorta girişinin yapılması için hazırlık etabının yapıldığını beliriyor. Patron, işe alımlar için bir insanı işe alırken sigorta geçmişine baktıklarını ve burada hangi nedenlerle kişinin işten ayrıldığını gördüklerini söylüyor: “Kamuda çalışıp sonrasında KHK’yle işten çıkartılanların çalışma geçmişleri SGK Tescil ve Hizmetleri Dökümünde görebiliyoruz. Esasen burada kişi şayet KHK’liyse ‘kamu misyonundan çıkarıldı’ yazısını görüyoruz. Bu yazı patron için ‘dur ve güzel düşün’ demek. Zira bu kişiyi işe alırsan başına iş alabilirsin hissiyatı oluşuyor. Şayet KHK’liyi işe alırsan denetleme esnasında diğer şeyleri mazeret ederek ceza verebilirler. Bu nedenle bu uyarıyı ne yazık ki dikkate alan çok patron bulunuyor.”
Dijital reklam ve tertip şirketi olan diğer bir patron ise şu an yanında 4 emekçi çalıştırıyor. Bu patron ise ‘KHK’yle işten çıkarıldı’ yazısını gördüğünde bunun kendisi için işe alma sürecinde bir sorun olmadığını söz ediyor. Lakin bu patron de KHK’liyi işe aldığı an başında birçok soru işareti oluştuğunu söylüyor: “Birini işe almak için evvel gerekli görüşmeleri yapıyorum. Görüşmelerde bir personelin evvelki tecrübelerini elbette bilmek istiyoruz ama bunu yeniden firmanın beklentilerini karşılayıp karşılamayacağını anlayabilmek ismine yetenekler ve iş tecrübeleri üzerine yapıyoruz. Birinin KHK’li olması benim için işe almamak manasına gelmiyor. Elbette kişinin çalıştığı yerlerde neden işten ayrıldığı kıymetli. Şayet evvelki iş yerinde ‘Kamu misyonundan KHK ile çıkarıldı’ yazısını görürsem olağan ki tedirginlik yaşarım. Zira yaptırımlara maruz kalabilirim diye düşünürüm. Lakin bu kişinin firmamıza ahenk sağlaması ve nitelikli olması durumunda KHK’li de olsa işe alırım.”
İLGİLİ BAKANLIK NE DİYOR?
Peki, KHK’lilerin özel dalda çalışmasına mani olan bir yasa var mı? Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’na, “Kanun Kararında Kararname ile ihraç edilmek özel kesimde çalışmaya mani mi? Kanun Kararında Kararname ile ihraç edilen bir kişinin işe alınmaması için özel dala bir talimat verilmiş midir?” sorularını yönelttik.
Bakanlığa bağlı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) İstihdam Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, KHK’lilerin özel kesimde çalışmasının önünde bir pürüz olmadığını söylüyor. Verilen cevap şöyle: “Kurumumuz kayıtlarında, işe yerleştirme hizmetlerinden yararlanmayı engelleyici rastgele bir kod bulunmamaktadır.”
. MEB ÇALIŞMA MÜSAADELERİNİ İPTAL EDİYOR
KHK’ler kimi kurumlara başkalarına kıyasla daha büyük tesir yaptı. İhraçlar eğitim topluluğunu ve okulları çok ağır etkiledi.
KHK yoluyla ihraçların akabinde çalışma müsaadeleri de iptal edilen öğretmenler, özel bölümde de iş bulamıyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı bilgilerine nazaran çalışma müsaadesi iptal edilen öğretmen sayısı 13 bin 187. Çalışma müsaadesi iptal edilen öğretmenlerin 1993’ü vazifeye tekrar başlamış.
. Ramazan Tekin de önüne mani koyulan ve çalışma müsaadesi iptal edilen binlerce KHK’li öğretmenden biri. Tekin’in iş arama süreci öbür KHK’lilerinkinden biraz farklı. Mersin’de kafe açan Tekin’e, dört ay boyunca ruhsat verilmedi. Anamur Belediyesi’ndeki yetkililerle görüşen Tekin, “Sakıncalısınız. Bu nedenle ruhsat alamazsınız” karşılığını aldı. Tekin’e nihayet Anamur Belediyesi tarafından kafeyi açmaya pürüz bir tebligat verildi. Belediye, yazılı bildiriminde güvenlik soruşturması nedeniyle Tekin’e ruhsat verilemeyeceğini bildirdi. Tekin bir türlü ruhsat alamayınca kafenin kapılarına kilit vurdu.
. Aradan aylar geçti ve Tekin bu kere de Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel eğitim kurumlarında çalışmak istedi. Mersin’deki özel bir kolej Tekin’i işe almaya karar verdi. Lakin TC kimlik numarası sisteme girilince, Tekin’le yapılması planlanan iş kontratı imzalanmadı. Tekin özel kolejle ortasında geçen diyaloğu şöyle anlatıyor: “Beni işe almaya karar veren kurum, ilçe ulusal eğitim müdürlüğünü aradı. Bu telefon görüşmesinin akabinde kurum kelamlı olarak bana, ‘Seni işe alamayız’ dedi.”
Tekin şu an iş bulamadığı için özel ders veriyor: “Devlete bağlı kurumlar kimlik numaramı görünce işe almıyor. İŞKUR’a başvurdum. Maalesef oradan da karşılık alamadım. Bize yardımcı olmuyorlar. Yardımcı olmak isteyen de ‘başıma bir şey gelir’ kaygısıyla geri adım atıyor.”
İŞKUR DA KHK’LİLERİN İŞ AKDİNİ FESHEDİYOR
Milli Eğitim Bakanlığı’nın akabinde KHK’lilere çalışma müsaadesi manisi koyan öteki bir kurum ise Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığına bağlı Türkiye İş Kurumu (İŞKUR). Özel kesimde iş bulmak için çırpınan fakat hiçbir formda işe alınmayan birçok KHK’li İŞKUR’a başvuruyor. İŞKUR ise işe şimdiye kadar aldığı ve KHK’li olduğu anlaşılan çalışanları tek tek işten çıkardı.
701 Sayılı Kanun Kararında Kararname ile Ekim 2018 tarihinde kamu misyonundan ihraç edilen Erkan Özdemir isimli bir KHK’li geçen Mayıs 2021’de İŞKUR Adana Vilayet Müdürlüğü üzerinden Sasa Fabrikası’nda işe girmek için müracaat yaptı. KHK’li olduğu anlaşılınca, fabrikada bir hafta çalışabilen Özdemir’in işine son verildi.
KHK’lilerin özel kesimde çalışmasına mani olan ve bir türlü resmi dokümanlara dökülemeyen bu durumu daha evvel HDP Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu tekraren Meclis gündemine taşıdı.
Tunceli Vilayet ve Tarım Müdürlüğü’ndeki seracılık kursunda bir hafta çalıştıktan sonra işine son verilen KHK’li Nebi Toylak’ın yaşadıkları hakkında ilgili bakanlıklara soru önergesi veren Gergerlioğlu’na İŞKUR ise 11 Kasım 2020’de şu cevabı verdi: “İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından açılan seracı kursuna Faal İşgücü Hizmetleri Yönetmeliğimizin 32. Unsuruna belirtilen kursa iştirak kurallarını taşımamanız nedeniyle kursiyer olarak katılmanız uygun değerlendirilmemiştir.”
İŞKUR’un kursa iştirak kurallarının yer aldığı 32. Maddesi’nde ise, ‘İstihdam edilmeye mani durum’ ibaresi yer alıyor.
. OHAL KOMİSYONU’NDA SONA DOĞRU
OHAL Süreçleri İnceleme Kurulu Faaliyet Raporu’na nazaran darbe teşebbüsünden sonra 125 bin 678 kamu vazifelisi ihraç edildi. OHAL sürecinde çıkartılan 35 KHK en çok eğitim topluluğunu vurdu. KHK’lerle toplam 33 bin 597 öğretmen ve 5 bin 925 akademisyen vazifelerinden ihraç edildi. Öteki kurumlardan ihraç edilenlerin sayısı ise şöyle: İçişleri Bakanlığı 41 bin 77, Ulusal Savunma Bakanlığı 13 bin 410, YÖK/üniversite 7 bin 323, Sıhhat Bakanlığı 7 bin 299, Adalet Bakanlığı 6 bin 994, Başbakanlık 4 bin 384, Maliye Bakanlığı 2 bin 491.
Varlığı ve verdiği kararlarla tenkit konusu olan OHAL Süreçleri İnceleme Komitesi bugüne kadar 126 bin 758 başvuruyu karara bağladı. Komite yalnızca 15 bin 50 KHK’liyi işe iade ederken 103 bin 365 kişinin başvurusunu reddetti. İnceleme bekleyen KHK’li sayısı ise 8 bin 343. OHAL Komisyonu’nun en dikkat çeken kararlarından biri de Barış Akademisyenleriyle ilgili oldu. Anayasa Mahkemesi’nin ‘Bu suça ortak olmayacağız’ bildirisine imza atan akademisyenlerle ilgili verdiği hak ihlali kararına karşın OHAL Komitesi, ret kararları vermeye başladı. Misyonlarından ihraç edilen 406 akademisyenden hiçbiri işine iade edilmedi.
* Bu haber Medya Araştırmaları Derneği’nin ICFJ (International Center for Journalists-Uluslararası Gazeteciler Merkezi) işbirliğiyle yürüttüğü “Yeni Jenerasyon Araştırmacı Gazetecilik Eğitimleri Projesi” kapsamında hazırlanmıştır.
