1974 yılında Bergman’ın yazıp yönettiği, dünya sinema tarihinde de değerli bir yeri bulunan “Bir Evlilikten Manzaralar”, “Evlilikten Sahneler” ismiyle, Versus Tiyatro imzası, Kayhan Berkin direktörlüğü ile sahnede. Oyunda sahnede Ece Dizdar, Kayhan Berkin, Naz Buhşem, Öner Erkan ve Pınar Göktaş yer alıyor.
Seyircisiyle Kuvvetli PSM’de buluşan “Evlilikten Sahneler” düzgün tenkitlerle yoluna devam ederken biz de Kayhan Berkin’le bir röportaj gerçekleştirdik.
‘BU BİR EVLİLİK ARAŞTIRMASI’
“Evlilikten Sahneler”, boşanma avukatı Marianne ile akademisyen Johan’ın 10. evlilik yıldönümlerini kutlamalarıyla başlayan ve kadın-erkek alakalarını pek çok taraftan sorgulayan bir oyun. Bu oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz? Sizi etkileyen, tetikleyen şeyler neydi?
Yıllar evvel Elke Petri isminde Alman bir tiyatro direktörü ile çalışırken, prova ortalarında uzun uzun sineması, senaryoyu konuştuğumuzu hatırlıyorum. Bergman’ın yönettiği dizi ile sinema uyarlamasının farkları, materyalin tiyatroya uyarlanabilme ihtimalleri, diyalogların kuvveti vs… Yıllarca bu fikir aklımda dönüp durdu. Şimdiye kadar okuduğum en uygun bağ metinlerinden biri öncelikle. Uygundan kastım; aşk, evlilik, kadın-erkek alakaları, çocuk sahibi olma, aile kavramlarıyla ilgili çok direkt sorular soran ve seyircileri bu soruların cevaplarını aramaya davet eden bir metin. Yeterli metinlerin belirli bir fikri dikte eden değil, soru sorup yanıt arayan ve bu karşılık arama sürecine seyirciyi de davet eden metinler olduğunu düşünüyorum.
“Evlilikten Sahneler” bir sinema sineması ve siz direktörlüğün yanında bir de uyarlama yaptınız. Pekala uyarlamada sürecinde nelere dikkat ettiniz, ne üzere tercihlerde bulundunuz?
Yeni bir çeviri yaptık, sonra bu çevirinin 2021/22 kodlarıyla işe yarayan ve yaramayan kısımlarını tartıştık. Bu metinle ilgili ne cins bir uyarlama yaparsam yapayım karakterlerin uzun uzun konuştuğu tiratlarını atmamak niyetindeydim. Birinci okumada sıkıcı üzere görünebilen bu tiratlar oyunun aslında en büyük gücü, metni başka bağlantı metinlerinden ayıran değerli özelliklerinden biri. Uyarlama yapmaya başladığımdan beri Peter ve Katarina’yı da oyunda tutmayı düşünüyordum, hem Johan ve Marianne’in evlilik biçiminin tam aksisini yaşayan bir öteki çifti göstermek hem de Johan-Marianne çiftinin dönüşümünü daha da ayrıntılı incelemek için.
Prova ilerledikçe Eva ve Jacobi’yi de işin içine katmayı yanlışsız buldum hem Johan ve Marianne’i iş yerlerindeki halleriyle göstermek hem de birbirleriyle olan münasebetlerinde onları tetikleyen şeylerden kimilerini daha görünür kılmak için. Hatta tek repliği ile çiftin kızlarından birisi de oyunda var. Kısım ortası yazıları ve beyaz dekor ile beyaz giyen dekor değiştiricilerle bir arada altını çok çizmeden bir tıp laboratuvar ortamı da yaratmaya çalıştım. Bu bir evlilik araştırması ve seyircileri bu araştırmaya yakından şahit olmaya davet ediyoruz. En başından beri grup olarak metni tekrar düşünmeye çaba ettik. Klasik bir yapıtı çalarken tıpkı notaları farklı çalıp yine keşfeden müzisyenler üzere biz de birebir notaları sahne üzerinde yine keşfetmeye uğraştık kendi potansiyellerimiz doğrultusunda. 6. epizot büsbütün atıldı, şu an bu versiyonun 2021/22 dönemi İstanbul seyircisine daha manalı geldiğini düşünüyorum.
“Evlilikten Sahneler”in oyuncuları da birbirinden bedelli. Biraz da oyunculardan bahsedelim mi? Oyunun hazırlık evresinde neler yaşandı?
Johan ve Marianne üzerinden kurulduğu için oyun, iki çok âlâ oyuncu ile oynanması gerekiyordu öncelikle. İki karakter için de birinci düşündüğüm oyuncular Ece ve Öner’di. Zati her ikisiyle de farklı başka arkadaşlığım olduğundan ve bir müddettir birlikte bir şeyler yapma motivasyonumuz da geliştiğinden bu motivasyonu bu oyuna yöneltmeye karar verdik. Peter rolünü çok sevdim, ben oynayabilirmişim üzere geldi. Katarina ve Jacobi için Pınar ve Naz da sürece dahil oldu, her ikisi de iş odaklı yetenekli oyuncular, onları tanıdığım için de çok mutluyum.
‘İYİ YAZILMIŞ METİNLER YENİLİĞİNİ KORUR’
Film 1974’te yazılmış. O günden bugüne başta internet, toplumsal medya olmak üzere toplumsal münasebetleri belirleyen pek çok şey değişti, lakin insanın tabiatı -zihniyeti mi demeli- tıpkı boşluklarla, tıpkı çıkışsızlıklarla gayret etmeyi sürdürüyor. Bu mevzu hakkında neler söylemek istersiniz?
Shakespeare’i ya da Çehov’u okuduğumuz vakit da bu boşluklarla karşı karşıya kalma ihtimalimiz ortaya çıkıyor. İnsanı, hakikati dürüst bir biçimde birçok farklı açıdan manaya uğraşı içinde olan bütün güzel yazılmış metinlerde var bu bence. Her periyotta o periyodun ruhu içinde bir şeyler yapmaya çalışan beşerler var, bu beşerler doğup yaşayıp ölüyor. İşin özünde değişen çok bir şey yok.
Kabaca değerlendirirsek, aslında oyunun temel bir sorusu var: İki insan bir ömür birlikte yaşayabilir mi? Aşk, anne-baba olma durumu, özel alanlar vs. bu beraberliğe takviye yahut köstek olan etmenler, lakin soru sabit. İstatistikler, son vakitlerde boşanma oranlarında önemli bir artış olduğunu söylerken bu soru ve bu oyun giderek daha değerli hale geliyor güya, ne dersiniz?
Oyun boyunca izleyicinin verdiği sesli yansılar, oyunun sonunda oyunun ortaya koyduğu sorular üzerinden çıkan evlilik tartışmaları, hem toplumsal medyada hem de yüzümüze karşı yapılan yorumlar ve oyuna olan ağır ilgi mevzunun hâlâ aktüel olduğunun bir tıp ispatı olabilir, evet.
‘YAPILAN YARDIM ÇOK AZ’
Pandemi süreciyle pek çok şey üzere sahneler de bu kısıtlamalardan nasibini aldı. Şimdilerde durum nasıl, içeriden biri olarak neler söylemek istersiniz?
Bildiğim kadarıyla altı bağımsız tiyatro salonu kapandı. Bu durum hem salon sahibi tiyatroları hem de bu salonda yer alan ya da yer almak isteyen tiyatro kümelerini etkiledi. Belediyeler ve Kültür Bakanlığı tiyatrolara aşikâr bir ölçüde yardımda bulundu, fakat bu ölçü hem salonlu-salonsuz tiyatro ayrımının hakikat yapılamadığını hem de yapılan yardımın tiyatroların muhtaçlığı ile kıyaslandığında çok az olduğunu ortaya koyuyor. Tiyatro Kooperatifi, Tiyatromuz Yaşasın, Özel Tiyatrolar Teşebbüsü üzere meslek birliklerinin etkinleşmesi olumlu bir adımken, kazanımların çok yavaş ve az olması düşündürücü. Salon kapasiteleri tekrar arttı ancak seyircinin ekonomik kriz ve pandemi ile birlikte konutundan çıkıp tiyatroya ulaşması, aşikâr bir fiyat ödeyip oyunu izlemesi ve geri dönmesi bile (dışarıda yiyip içmezse bile), oldukça kıymetli. Kapalı gişe olan oyun sayısı az, bir yandan da oyuncular ya da teknik çalışandan birinin korona olması oyundan üç saat evvel bile oyunun iptal olmasına yol açabiliyor. Birçok tiyatrocu İstanbul’u terk etti, öbür kentler daha ucuz olduğundan iş değiştirenler, depresyona girenler ya da ailesi dağılanlar da uğraşı. Pandeminin makûs yönetildiği her ülkede ve bu durumdan etkilenen her iş kümesinde olduğu üzere.
Son vakitlerde neler okuyorsunuz? Bize bir kitap, bir sinema, bir de oyun önerir misiniz?
Mesleki okumalar haricinde bir şeyler önermeye çalışayım: John Cheever çok beğendiğim bir öykücüdür, Everest’ten toplu hikayeleri yeni çıktı, ben de külliyatı baştan tekrar gözden geçiriyorum, onu önerebilirim. Murat Mahmutyazıcıoğlu’nun yazıp yönettiği “Istırap Korosu” bu dönemin en yeterli oyunlarından, gözü kapalı gidin diyebilirim. Yeni sinemaları herkes takip ediyordur kendi beğenisine nazaran. Ben yer üzerinden sinema tavsiye edeyim; Kadıköy Sinematek’e bir gidip programı gözden geçirmekte yarar var.