İZMİR – Ayasofya’daki ‘İmparatorluk Kapısı’nda tahribat meydana geldiği haberlerinin akabinde Vakıflar Genel Müdürlüğü evvel inceleme yapılması için idari ve teknik olmak üzere iki müfettiş görevlendirildiğini daha sonra da ‘güvenlik zaafiyeti olmadığını’ açıkladı.
Sanat Tarihi Derneği Lideri Şerif Yaşar ise, olayla ilgili hata duyurusunda bulunacaklarını belirtirken, Vakıflar Genel Müdürlüğü kapıdaki aşınma ve tahribatın, “ahşabın olağan süreçte yıpranması ve ufak dokunmalar” sonucu oluştuğu savunuyordu. Yaşar konuştukları bir vazifelinin de, “İnsanlar burayı kutsal sayıyor, oradan geçerken kapı kesimlerini da kutsal sayıp ağızlarına atıyorlar” dediğini söylüyordu.
Ayasofya’da oluşan tahribatta bir güvenlik zafiyeti kelam konusu mu? Yapının iki yıl evvel yine ibadete açılmış olması mı bu duruma yol açtı? Yoksa bu üzere meseleler daima yaşanıyor muydu? Sorularımızı Bizans Sanatı uzmanı Hayri Fehmi Yılmaz ve sanat tarihçisi Abdullah Deveci’ye yönelttik.
‘İLK KERE BU TÜRLÜ BİR ŞEY OLMUŞ ÜZERE YAPILIYOR’
Sosyal medya mecralarının bu meseleleri çözmekten çok popülize ederek sorun çıkarma gereksiniminde olduğunu belirten Hayri Fehmi Yılmaz, “Dünyanın her yerinde her vakit olan bir kıssa için burada birinci defa bu türlü bir şey olmuş üzere yapılıyor. Meğer bu ne birincidir ne de tektir! Ne de yalnızca bizim ülkemizde yapılmıştır. Değerli olan ziyaretçi idaresine dikkat etmektir. Bırakın kesim almayı, geçerken kapıyı ellemek bile binlerce ziyaretçisi olan bir anıt yapıtta müthiş bir tahribata yol açar” dedi.
Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın bahisle ilgili olarak Habertürk TV’de yaptığı, “birilerinin ‘İmparator Kapısı’ denildiği için rahatsız olduğu” açıklaması hakkında yorumunu sorduğumuz Yılmaz, “Geçidin ismi ‘İmparatorluk Kapısı’dır. Lakin kapı kanatları Sultan Abdülmecit döneminde mimar Fossati tarafından yapılmıştır. Osmanlılar ona Ayasofya’nın cümle kapısı diyorlardı. Geçidin kendisi, yani çerçevesi Bizans’tır, kapı kanatları ise Sultan Abdülmecit devrine aittir. Hasebiyle Bizans değil, Osmanlı tahrip edildi” diyerek kelamlarına şöyle devam etti:
“Kimse aslında tam olarak ne olduğunu bilmiyor. Yani bu bir kasıtlı tahribat mı, yoksa beşerler bir şey taşırken mi bu kapıya çarptılar? Ortalıkta fecî bir toz duman var. Müzelerimizde de bütün bu dev anıt eserlerimizde de maalesef bu çeşit olaylar oluyor. Bu tahribat ne birinci ne de son. Ancak artık, ‘Ayasofya, camii oldu. İşte bu yüzden bunlar başına geliyor’ deyip buradan bir gol atmaya çalışanlar var. ‘Aman camii oldu bir yanılgı olmasın. Olsa da sessizliği sağlayalım’ diyenler var. Halbuki maalesef kullanıcılar tarafından ülkemizde de dünyada da inanılmaz bir tahribat var. Bizim sonuna kadar önlemimizi almamız, denetim etmemiz gerekiyor. Ayasofya’da çalışan bütün ibadet ve paklık vazifelilerinin kesinlikle bir eğitimden geçirilmesi gerekiyor.”
‘TAHRİBATIN ÇOK SAYIDA NEDENİ OLABİLİR’
Yılmaz, değerlendirmesinde Ayasofya’da meydana gelen tahribatın mümkün boyutlarını ise şöyle anlattı:
“Bu tahribatlar kullanıcısından gelir, ziyaretçisinden gelir, ibadet için gelen şahıslardan gelir. Bir kısmı yalnızca vandaldır. Mesela yolda yürürken yanı başında duran ağacın bir yaprağını koparır. Niçin yaptığını kendi de bilmez lakin o ziyanı verir. Kısmını kırar, yaprağını koparır ve yoluna o denli devam eder. Keyif için tahrip eder. Ancak bir de hatıra diye çalmaya çalışanlar vardır. Ayasofya örneğinin dışında bu tip yerleri ziyaret edenler orasından burasından bir küçük hatıra almaya çalışır. Ne yazık ki harika 15-16. yüzyıl türbe ve mescitlerinin kapılarından bir modül sedef alıp yoluna devam eden o kadar çok insan var ki… Buralardaki kapılar büyük ölçüde üzerlerindeki bezemeleri kaybetmiş durumda. Doğal hırsızları unutmamak lazım. Bunlar yapıların aksamını hatıra diye değil de makus niyetle çalıyorlar. Bir de en son küme olarak inananları sayabiliriz. Bunlar da şifa bulmak için yapılardan yanlarına bir şey alırlar. Yani kutsal hatıra toplamaya çalışırlar. Örneğin bir türbeye masraf ve örtüsünden bir kesim kesip alır. Onu üzerinde taşırsa belalardan kurtulacağına, rahmet getireceğine, kendisine kısmet getireceğine inanır.”
‘EN DEĞERLİ HANDİKAP AĞIR ZİYARETÇİ SİRKÜLASYONUDUR’
Ayasofya’nın bir kapısının ahşap materyalli olduğu anlaşılan kısmında tahribat yaşandığını basından öğrendiğini belirten Abdullah Deveci ise, “Çeşitli memleketler arası kontratları imzalamış ve üniversal kültüre hürmet gösterilen bir ülkede yapılması gereken mimarlık tarihi, arkeoloji ve sanat tarihi disiplinlerinin tekliflerini dikkate almaktır” değerlendirmesini yaptı.
Ayasofya müzeyken yapılan denetimli giriş-çıkış, kâfi güvenlik işçisi ve uygulamaların, yapı ibadete açıldıktan sonra da devam etmesi gerektiğinin altını çizen Deveci, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu uygulamanın en değerli handikabı ağır ziyaretçi sirkülasyonudur. Bu da çözülmeyecek bir şey değildir. Bu bahiste düzgün işleyen ağır ziyaretçi düzenlemeleri için çok sayıda örnekten biri Roma/Vatikan San Pietro Kilisesi’dir. Tarihi, siyasi, mimarlık, sanat… Bunlardan hangi kıstası alırsanız alın İstanbul Ayasofya ile San Pietro Kilisesi ehemmiyet açısından çok benzeridir. San Pietro’da misal bir olay olsaydı, yer yerinden oynardı. Lakin Ayasofya’da Vakıflar Genel Müdürlüğü son noktayı koydu: Her şey denetim altında!”
‘BAŞKA KAVRAMLAR KULLANMAK LAZIM’
Kapının bronz olduğu, bu güçlü kapıda tahribin de taammüden mümkün olacağı formunda açıklamalara dikkat çeken Deveci, son olarak şöyle konuştu:
“Ayasofya’da tümüyle bronzdan yapılmış tek kapı, Tarsus’tan getirilen Pagan bir tapınağın kapısı olan MÖ 2. yüzyıla ilişkin bir devşirme gereçtir. İmparatorluk Kapısı ise bronz çerçeveli meşe gereçten yapılmıştır. Tahrip olan kapının hangi kapı olduğu konusunda açık anlatım olmadığından detaylı ve anlaşılır tarif yapmak sıkıntı. Lakin şu bahiste bir netliğe gereksinimimiz var: Ayasofya kelam konusu olduğunda, daima yapıldığı üzere ‘fetih’, ‘namus’ üzere kavramlar yerine insanlık tarihi, miras, arkeoloji, mimarlık tarihi ve sanat tarihi kavramlarıyla konuşmak yerinde olacaktır. Bu kavramlarla beşerler daha sağlıklı düşünür. İstanbul’da fethedilecek yer kaldı mı? Bilmiyorum. Benim İstanbul’un ve hasebiyle Ayasofya’nın Türkiye Cumhuriyeti Devleti sonları içinde olduğu konusunda kuşkum yok. Bu değişmeyecek de.”