Deriteks Sendikası Tuzla Şube Sekreteri Pembe Maden, 1.5 yıl evvel vazifeye geldiği tarihten bu yana bayanların meselelerini sendika gündemine taşıyor. Sendikalarda var olan erkek hükümran yapının bayanlara yer açmadığını belirten Maden, “Seçilme hakkını kullandırmayan, atama usulüyle yönetici seçen sendikalar var” diyor.
Kendisi de 13 yıl nakış ve baskı kısmında emekçi olarak çalışan Maden’le, bayanların işyerindeki meselelerini ve sendikalardaki yerini konuştuk.
Yönetiminde bayanların yer aldığı Deriteks, bünyesinde bir bayan kurulu da bulunduruyor. Lakin bu, sendikalarda yaygın olarak gördüğümüz bir pratik değil. Sizce bayan çalışanlar sendikalarda gereğince var olabiliyor mu?
Türkiye’deki birçok kurumda gördüğümüz erkek hükümran yapı, sendikalarda da farklı değil. Buralarda bayana verilen alan, çok çok az. Bizim sendikamızda bayanlar demokratik haklarını kullanabiliyor. Bu çok kıymetli; zira birçok sendikada bayanlar ve emekçiler seçilme hakkını kullanamıyor. Daha çok atama metoduyla belirlenen adaylar görüyoruz. Aile şirketi ya da yadigarı halinde yönetilen sendikalar da var. Ben, demokratik hakkımı kullanarak aday oldum ve bütün bayanlara bu kapının açılmasını talep ettim. Geldiğimde erkek hükümran bir kısmında çalışıyordum fakat burası şu anda bayan yüklü bir kısım oldu. Şu anda mavi yakada, 267 kişi ortasından 183’ü bayan. Böylelikle bayanların her alanda, her işte tesirli olabileceğini birlikte gördük.
Pembe Maden, (sağdan üçüncü) bayan emekçilerle birlikte Deriteks Bayan Komitesi’nde. Bir bayan sendika temsilcisi olarak gittiğiniz fabrikalarda nasıl karşılanıyorsunuz?
Tekstil, bayan yüklü bir kesim. Bu nedenle bayanlar, karşısında bir bayan gördüklerinde daha rahat konuşup taleplerini söyleyebiliyorlar. Mesela bayanlar, beni istedikleri saatte ve rahat bir formda arayabiliyorlar. Tıpkı biçimde bir erkeği arayamıyorlar ya da bir erkeğin kendilerini aramalarını istemeyebiliyorlar. Zira bu kesimde çalışan arkadaşlarımızın değerli bir kısmı çok muhafazakâr ailelerden geliyor. Bilhassa çorap kesiminde bunu söylemek mümkün. O yüzden sendikalarda bayan varlığının ehemmiyeti büyük, aksi halde hem demokratik bir yapı kurulamıyor hem de emekçi bayanlar bunun eksikliğini hissediyor.
‘KADINI EK GELİR OLARAK GÖRÜYORLAR’
Güvencesiz ve kayıt dışı çalışmanın ağır olduğu dokumacılık dalında, bayanlar erkeklerden farklı olarak hangi problemleri yaşıyor?
Eşitsizlik meselesini var. Mesela fabrikalardaki amirlerin ve ekip önderlerinin hepsi erkek… Neden bir bayana bu misyonlar layık görülmüyor? Zira bayana ek iş gücü, kazandığı fiyata de ek gelir olarak bakıyorlar. Ayrıyeten, garantisiz ve kayıt dışı işlerdeki bayanlar, işten atılma tehdidiyle burun buruna çalışıyor. Bu tehdit, erkeklerden çok bayanları gaye alıyor. Bir öteki yakıcı meselemiz ise taciz ve mobbing. Bizim kendi fabrikamızda bile sendikalaşmadan evvel tacizle karşılaşıldığında üstü kapatılıyordu. Fakat sendikalı yerlerde bunların üstü kapatılamıyor artık. Regl periyotlarında bayanların ağrıları olduğunda müsaade verilmiyor. Bunun lisana getirilmesi bile beğenilen karşılanmıyor, çalışmak zorundasın. Bu, bilhassa garantisiz yerlerde çok fazla oluyor. Birçok fabrikada bayanların hijyen ortamı da hayli berbat, tuvaletler yetersiz.
Deriteks Sendikası Tuzla Şube Sekreteri Pembe Maden, 13 yıl boyunca nakış ve baskı personeli olarak çalıştı.
‘KREŞ SAYISI YOK DENECEK KADAR AZ’
Deri ve dokumacılık bölümünde faaliyet gösteren büyük firmalarda kreş ve emzirme odası bulunuyor mu? 2013 yılında çıkarılan mevzuatla 100-150 bayan çalışanın olması halinde emzirme odası kurma, 150’den çok bayan çalışanın olması halinde ise kreş açma mecburiliği getirildi. Bunlar uygulanıyor mu?
Benim çalıştığım fabrikada kreş vardı, hâlâ da var. Emzirme odamız yoktu fakat emzirmesi ya da süt sağması gereken arkadaşlarımız reviri kullanabiliyordu. Ama bu çok istisnai bir durum. Bölümde, kreşi ve emzirme odası olan fabrika sayısı çok çok az. Mesela İstanbul’da büyük bir çorap fabrikasında kreş var, bunun dışında neredeyse yok denecek kadar az. Kreş açan fabrikalar da bunu markaların baskısıyla yapıyor. Halbuki bunu yasal yere taşırsak bayan istihdamı daha da kolaylaşacak. Burada çocuklu bayanlarla ilgili çok değerli bir diğer mağduriyetten de bahsetmek isterim.
Nedir o?
Bu daha çok garantisiz çalışma ortamındaki bayanların yaşadığı bir sorun. Biliyorsunuz mart ayında kar tatili oldu. Anaokulları ve kreşler, kar yağınca 3 gün tatil edildi. Pekala bu bayanlar, kreşler tatile girdiğinde çocuklarını nereye bırakacaklar? Bu sorunun cevabı yok. Kreşler kapandı ve bilhassa teminatsız çalışmanın yaygın olduğu işyerlerinde bayanlara müsaade verilmedi. Bayan personeller eş dost, akraba arayarak çocuklarını bırakabilecek bir yer aradı ve bunu bulmak hiç kolay olmadı.
Yılın birinci 3 ayında 100’ün üzerinde fiili grev yaşandı ve bunların kıymetli bir kısmı kazanımla sonuçlandı. Bunların getirdiği kazanımları nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu hareketler sonucunda emekçilerin sendikaya olan ilgisi artıyor mu?
Bu devirde Deriteks önderliğinde yapılan direnişler oldu. Üstelik bu, o fabrikalarda toplu iş mukavelesinin olmamasına karşın gerçekleşti. Fakat bunun bir altyapısı da vardı daha evvelce uzman arkadaşlarımız bu fabrikalarda çalışıyordu. Bu direnişler sırasında elde edilen kazanımların en başında şu geliyor: Emekçi sendikayı tanıdı, sendikayla birlikte yürümeyi öğrendi ve bir şeylerin üstesinden gelebileceklerini gördü. Şu anda o personellerle, bir kontrat yapmış değiliz tahminen lakin sendikalaşma konusunda gayret harcadıklarını görüyoruz. Zira personeller, sendikalı olduklarında şu anda elde ettikleri kazanımları koruyabileceklerini gördüler.
‘KADINLAR ÖZEL GEREKSİNİMLERİNİ SIFIRLADI’
Hayat pahalılığı bayan emekçileri nasıl etkiliyor? Bayanlar, kazandığı fiyatı kendi muhtaçlıkları ve istekleri için harcayabiliyor mu?
Kadınlar, özel muhtaçlıklarını minimuma indirdi demek bile yanlış olur. Zira bayanlar özel gereksinimlerini sıfırladı. Çalışanların önceliği karın doyurmak ve sonrasında ise çocuklarının gereksinimlerini karşılamak… Türkiye’de ve natürel dünyada da bayanlar hem işte hem meskende çalışıyor. Bayan işten döndüğünde konuttaki çarkın başına geçiyor. Fakat yemek yaparken gerilime giriyor, zira yemek yapmak bir sıkıntı haline geldi. Bayan artık, “Geçen yıldan dolabımda kıyıda köşede bir şey kalmış mı?” diye bakıyor, onunla yemek yapıyor.
Ağır mesai şartlarında çalışan ve hayat pahalılığı ile gayret eden bayan personeller, boş vakitlerde sosyalleşebiliyor mu?
Açıkçası şu anda toplumsal faaliyet diye bir şey kalmadı. Oturup bir yerde çay içmekten bile bahsedemeyiz. Yemek yiyelim, sinemaya gidelim diye bir şey yok artık. Mesela, Bergen’in sinemasını 7 milyon kişi izlemiş diyorlar. Bu sayıya emekçilerin çok dahil olabildiğini düşünmüyorum. Çok merak edenler kesinlikle gitmiştir fakat genel manada personel bayanların izleyebildiğini sanmıyorum, duymuyorum da. Bizim bir toplumsal faaliyetimiz kalmadı artık. En büyük toplumsal faaliyetler şu anda işyerindeki mola saatleridir.
‘KADINLARA 1 MAYIS’IN TARİHİNİ ANLATACAĞIZ’
1 Mayıs’a sayılı günler kala Deriteks Sendikası Bayan Komisyonu’nun nasıl bir hazırlığı var? Gündeminiz ne olacak?
Pandemi geldiğinden bu yana 1 Mayıs kutlanmıyordu, biliyorsunuz. Biz de fabrikalarda kapının önünde toplanıp kutluyorduk. Bu sene öteki olacak. 1 Mayıs’ta Maltepe’de mi Gebze’de mi olacağımıza şimdi karar vermedik. Merkez idaremiz, şube idaremiz ve fabrikalardaki temsilci arkadaşlarımızla ortak bir karar vereceğiz. Bayan kurulu olarak yaptığımız ise şu: Bu sene bayan arkadaşlarımıza 1 Mayıs’ı anlatmak istiyoruz. Zira şimdi 1 Mayıs’ın manasını bilmeyen arkadaşlarımız var. Bu yalnızca bir emekçi bayramı değil, bedel ödenmiş, 12 saatlik çalışma şartlarını 8 saate indirmek için yapılmış hareketler sonucu elde edilmiş bir kazanım… Tamam tahminen bayram havasında geçirmemiz gerekiyor lakin içeriğini anlatmak, fabrikadaki arkadaşlarımızla paylaşmak da lazım. Dokumacılık kesiminde bayanların bir birçok, daha evvel çalışmamış bayanlar. Çoklukla belirli bir vakit sonra çalışma gereksinimi duyan ve bu nedenle işe başlayan bayanlar. O yüzden bunu onlara anlatmak çok değerli.
1 Mayıs’a hangi hislerle gidiyorsunuz? Bayanlarla paylaşmak istediğiniz bir ileti var mı?
Son üç aydaki direnişlerde gördük ki bayanlar her yerde ve en önde… Zira bayanlar bir şeye karar verdiği, bir şeyle uğraş ettiği vakit onu sonuna kadar götürürler ve kazanmadan bırakmazlar. Onun için sendikalarda birinci evvel bayanlara yönelik çalışmalar yapılsın. İşyerlerindeki bayanlara, hakların eşit bir formda kullanılabildiği örnekler anlatılsın.
