12 Eylül darbesinin üzerinden beş yıl geçmeden Türkiye’nin birinci toplumsal muhalefeti üniversitelerde filizlenmeye başladı. Üniversitelerde yasal öğrenci derneklerinin kurulup kurulamayacağı üzerinden başlayan tartışmalar, birinci öğrenci derneklerinin 1985-1986 öğretim yılında kurulmaya başlaması ile sonuçlandı. İktidarda Turgut Özal’ın Anavatan Partisi vardı. Sosyalist öğrencilerin kurduğu bu dernekler, kısa müddette tüm Türkiye’deki üniversitelere yayıldı. Nabi Kımran ile tıpkı devirde bu öğrenci örgütlenmelerinde yer aldık. O İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde, ben Basın-Yayın Yüksek Okulu’nda öğrenci temsilciliği yaptık.
Nabi Kımran, devrin iktidarının hazırladığı tek tip öğrenci derneği yasa tasarısına karşı yaptığımız 12 Eylül sonrası birinci büyük karşı çıkış olan 14 Nisan 1987’deki yürüyüşe atıfla “87’liler” olarak isimlendirdiği bu jenerasyonun hikayesini yazdı. Murathan Mungan’ın bu yürüyüşün akabinde yazdığı Fırtına şiirinde geçen “Ne Geçmiş Tükendi, Ne Yarınlar” dizelerinden ilham alarak ismini verdiği kitabı İrtibat Yayınları’ndan çıktı.
Nabi Kımran ile tıpkı periyodun öğrenci gayreti içinde yer almış iki şahit olarak kitabı ve bir nesli konuştuk.
’70’LER TÜRKİYE’NİN ALTIN ÇAĞIYDI’
Kitabınızda 87’liler olarak tanımladığınız jenerasyonu anlatıyorsunuz. 84-85’lerde öğrenci hareketinin başlangıcında yer alan bizler, 80 öncesi politik atmosferden etkilenmiştik. 80 öncesi ortaokulda, lisedeydik. Biraz aktarır mısınız o yılların atmosferinden nasıl etkilendiğinizi?
Türkiye’nin 70’li yıllardaki politik atmosferi memleketin kılcal damarlarına kadar sinmiş, insanların hayatını derinden etkilemişti. Evet, biz kenarda köşede bir yerdeydik; çocuktuk, ergendik lakin anafor üzere herkesi içine çeken bir atmosfer vardı. Altınoluk üzere yörelerde çok sert çatışmalar yoktu, olsa bile biz yaşımız itibariyle gereğince algılamayabilirdik. Lakin dayanılmaz bir heyecan vardı, umut rüzgârları esiyordu. Subjektif olabilir lakin Türkiye’nin altın çağıydı 70’ler, muhtemelen 60’lar da öyleydi. Biz o çağın çocuklarıyız. O rüzgârı yaşadık ve kendimi şanslı kabul ediyorum o yıllarda çocuk ve ergen olabildiğim için.
84’lerde üniversiteye girdik. Ancak yaprağın kımıldamadığı o ortamda üniversitelerde sosyalist gençlerin birbirini bulma hali oldu. Nasıl buluşuldu?
Sosyalist olarak geliyorsun, kümenin varsa örgütünü bulamıyorsun, dağılmış durumda bir sürü şey. Kümenin yoksa örgüt arıyorsun fakat senin üzere düşünen beşerlerle temas kurmaya gereksinimin var. Cumhuriyet Gazetesi sosyalist bir gazete değildi ama o yıllarda gazeteyi taşıyanların “solcu” olduğunu belirten bir işaret üzereydi. Kolunun altına Cumhuriyet Gazetesi sokup gezersen birine bir işaret vermiş olurdun; buradayız, buluşalım görüşelim üzere… Faşistler de işareti alır, saldırırlardı bize. Az hengame çıkmadı bu yüzden.
85-86’lardan bahsediyoruz…
Evet. Yavaş yavaş birbirimizi bulmaya başladık. Alışılmış ki yerlerimiz da oluşmaya başladı. Süleymaniye’yi en başa almak gerekiyor. Süleymaniye’de kahvelerde solun bütün renkleri toplaşmaya başladı. Çorlulu Ali Paşa Medresesi’nde, herkes gidip gelse de yeniden solun kategorik olarak diğer bir rengi kümelenmişti. Köprüaltı herkesin ortak yeriydi. Bu tip bir toplumsallaşma, tanışma, buluşma, arayış süreci gelişmeye başladı. Bizim taraf, bizler dediğimiz yapı oluşmaya, belirginleşmeye başladı.
Bir şeyin altını çizmek gerekiyor; sosyalist kimliği olan ya da kendini 70’lerin sosyalist yapılarına yakın hissedenlerin o devir organik bağı da yoktu değil mi?
En başta organik bağ kurabileceğiniz bir şey yoktu ortada.
Orada benim aklımda kalan bir anekdot; Yarın Mecmuası TİP’e yakındı bildiğim kadarıyla, öğrenci dernekleri üzerine tartışmayı onlar başlattı diye hatırlıyorum. Bizim çok farklı gelenekten gelen 6-7 kişilik bir kümemiz vardı, ‘öğrenci dernekleri kurulur mu, kurulmaz mı’ tartışmasına başlamıştık 1986 üzere.
Herkes birbirinden bağımsız yapıyordu. Artık bu örgütlerin ne kadar olduğu, olmadığı öğrenci hareketlerinde spekülatif hale gelebilir. Muhtemelen TİP ve TKP daha örgütlüydü, bu hissediliyordu. Devrimci Sol geleneği daha atak davrandı. Derneklere katılmak, mecmua çıkarmak, kültür merkezi kurmak gibi… Herkes bir formda vardı ve vaziyeti kolluyordu. Onlardan bağımsız biz esasen örgüt arıyorduk, tartışıyor, çizgimizi netleştirmeye çalışıyorduk. Bu iş bir eşiğe geldi ve güya buzlar süratle çözüldü. 1987’de öğrenci hareketindeki çıkışla, 14 Nisan’ı işaret kabul edebilirim, örgütlerimiz de süratle gençlik hareketinden takımlarla bağ kurdular.
‘DERNEKLERİMİZİ HİÇBİR VAKİT KABUL ETMEDİLER’
Öğrenci dernekleri 1986 başında kurulmaya başlandı herhalde?
Ben 1985’te dernek kurucusuydum. Derneklerimizi hiçbir vakit kabul etmediler, biliyorsun, yasallaşmadı. İstisnai olarak yasallaşanlar vardı. Bir pürüz çıkardılar kabul etmediler. Ancak bu neyi değiştirdi derneklerin faaliyeti açısından? Çabucak çabucak hiçbir şeyi… Fiili legal uğraş diyebileceğim, yasallaşmayı umursamayan ve kendini fiili bir varlık olarak organize eden yapılar olarak devam ettik yolumuza.
İlk yasal öğrenci derneği İstanbul’da Marmara Basın Yayın ya da İTÜ’de mi kurulmuştu?
Marmara Basın Yayın’ın lokali olduğunu biliyorum, Gedikpaşa Yokuşu’ndaydı.
Biz onlardan sonra kurulmuştuk. Bayrampaşa’da dokumacılık atölyelerinin ortasında küçük bir ofis tutmuştum. Periyodun iktidarı bu hareketlenmeleri fark etti. Yasal müracaatlar yapılmaya başlandı ancak onlar da nasıl davranacaklarını kestiremediler. Çok sert girmediler, birinci başta bir izleme hali vardı.
Aynen söylediğin üzere. Tahminen herkes kendi hafızasından, deneyiminden yola çıkıyor. Tamam, 12 Eylül’de solu biraz denetim altına aldılar fakat tahminen de ateşe akaryakıt dökmek istemediler, kendi halinde izlemeye aldılar. Başımda imge olarak canlı olan şey, 14 Nisan yürüyüşünde polisin davranışıdır. Edebiyat fakültesini geçtik, önümüz kesildi az ilerde. Oturduk ve bir yerden müzik söylenmeye başlandı, hiç unutamam onu.
Hangi müzikti?
Livaneli’den “Kardeşin duymaz, eloğlu duyar” müziğiydi. Bazen anın bir büyüsü vardır. Türkiye’nin karanlığından çıkmışlar, bir yol açıyor genç beşerler ve o şarkıyı söylüyorlar. Sahiden eloğlunun duyduğu lakin kardeşinin duymadığı vakitlerdi. Çok manalıydı o müziğin orada söylenmesi. Polisler ve başlarındaki Mehmet Ağar, donmuş halde bizi izlediler. Beklediler, karar veremediler bir an. O çevik kuvvet polisleri de gençtiler, tahminen daha evvelki toplumsal olayları , 1980 öncesini görmemişler. Gergin bir ruhla bekliyorlar, 1980 öncesinin meşhur “anarşi ve terör” heyulası önlerine gelmiş. Tahminen bununla ne yapacaklarını bilmiyorlardı. O muydu karşılaştıkları şey, ben de onu bilmiyorum. Lakin kontrpiyede kalma hali yaşadılar bir an. 14 Nisan gösterisini tek kanallı TRT yayınladı. Bu inanılmaz bir şeydi mesela. Demek ki, bu türlü bir şaşkınlık hali yaşandı ve sonra ne yapacaklarına karar verdiler.
14 Nisan’a geldik lakin öncesini bir açalım mı? 14 Nisan öncesinde dernekler kurulmaya başlandı, temsilciler seçildi, yasal olmasa da kendi içinde yasal bir yer oluştu. Devrin toplumsal demokrat partisi SHP kurulmuştu ve bize önemli dayanak veriyorlardı. Onların Fatih, Eyüp üzere ilçe örgütlerinde çok toplantı yaptığımızı biliyorum. Bugünden çok farklı bir durum.
Aynen o denli. Halkçı Parti ile SODEP’in birleşmesinden oluşan o parti, Türkiye’de toplumsal demokrasi denilen olguya en fazla yaklaşan partidir. Ecevit’in 70’lerdeki halkçı rüzgârı farklı mevzu. Muhtemelen devletçi gelenek (özellikle iki partinin birleşmesinden sonra) eski hegemonyasını kuramadı bir mühlet, biz o boşluktan yararlandık herhalde. Baykal’la birlikte devlet el koydu partisine.
14 Nisan öncesinde öğrenci hareketi içindeki tartışmaların 1968’e benzeri yanları neydi?
1960’larda genel bir toplumsal bir uyanış vardı. TİP’in, DİSK’in, FKF-DEV-GENÇ’in kuruluşu ve bu toplumsal uyanışın kendine bir çizgi, çaba mecrası araması kelam konusuydu. TİP diyor ki, parlamento ile yapacağız bu işi. Birden fazla da TİP’li olan periyodun gençlik başkanları ise “işin gereği neyse onu yapmak, sert uğraşlar de dahil öteki bir yola girmek gerekir” diyorlar. Aslında milletlerarası boyutları da var. Dünyada bir rüzgâr esiyordu.
1968’de sol-sosyalizm tartışmaları daha baskın.
Evet, baskın. Ve sonuç olarak hangi yoldan gelişeceğiz problemi çok temel bir sorun 1968’de. Verilen yanıtlardan bağımsız söylüyorum bunu. Ayrışmanın temeli bu. Hasebiyle orada da benzeri ayrışmalar var. Bedelli, saygın bir öğrenci önderi olan Harun Karadeniz’i okudum. Karadeniz’in çizgisi Kanlı Pazar’a, 6. Filo protestolarına pek de sıcak bakmıyor. Bir tehlike görüyorlar bu tip işlerde. Ve bu “maceracı” çizginin gençlik hareketini yıkıma götüreceğini düşünüyorlar. Başkalarıysa “buradan gelişeceğiz” diyor, Deniz Gezmiş’lerde de tabirini bulan çizgi. Hasebiyle bizim 14 Nisan’da yaşadığımız tarihî, toplumsal farklı tabanlarda olmakla birlikte, asılda misal bir ayrışmadır. Bunun yine kendini tabir etmesidir bizim kendi şartlarımız içerisinde.
Biz derneklerdeki ayrışmayı sosyalizm tartışmaları üzerinden yaşamadık. Süleymaniye’de ya da öbür yerlerde yapıyorduk lakin dernek toplantılarında pek bu tartışmaları yapmıyorduk.
Doğru, lakin Süleymaniye’deki ayrışmalar derneklere, alana dair üretilen siyasetlerde ayrışma olarak yansıyordu. 1984-1987 ortasında barışçıl küçük kıpırdanmalar vardı. Yemekhane boykotu, çeşitli vesilelerle açlık grevleri, 1 Mayıslarda kır gezisi yaparsın, bu türlü işler. Ancak periyodun devrimci gençleri açısından bana sorarsan, son derece politize bir periyottu. Dernek kurma konusu tartışma dışıydı. Hepimiz hemfikirdik, dernek kuracağız, bunu koyalım kenara. “Türkiye ihtilali nasıl olacak, ihtilalinin çizgisi nedir” başlıkları birinci gündemimizdi, herkes kendince bir çizgi arayışına girdi. 68’liler beğenmedikleri çizgiye karşı kendilerince bir çizgi inşasına giriştiler. Bunun öncülleri vardı. Kimi Castro-Che okudu, Vietnam’ı izledi, Filistin’i inceledi, Sovyetik çizgi dedi, diğer bir şey dedi. Bizim periyodun talihsizliği, son derece politize olmamıza karşın, mevcutlar içerisinde seçim yapmanın ötesinde bir problemimiz olmadı, hasebiyle mevcutları sorgulamadık, örneğin, “bu mağlubiyet neden oldu?” sorusunu sormadık, pek de umursamadık.
Yeni periyodun inşasına buralardan başlamadığın vakit yaratıcı tahliller üretme imkanın da baştan sakatlanıyor. Zati eldeki malzemeler de 70’li yıllardan kıyıda köşede kalmış, topraktan çıkarılmış yayınlar, örgütlerin yeni periyotta ne söylediğini de pek bilmiyoruz. Buradan tavır ve konum belirlemek… Biraz Marksizm okumak… Ne okuyorduk mesela, Politzer’in ‘Felsefenin Temel İlkeleri’ başucu kitabımızdı. Oradan dünyayı çözdüğümüzü sanıyorduk. Gerçi bizim Fındıkzade grubu şimdi örgüte katılmadan evvel Anti-Dühring’le eğitim çalışması yapmıştı.
Derneklerde TİP’li-TKP’li arkadaşlarla Türkiye ihtilalinin çizgisini tartışmadık. Süleymaniye’ye gidip tartıştık. Ancak siyasi çizgilerdeki farklılıklar derneklere dair teklifleri, dolaylı yoldan da olsa birebir etkiliyordu. Bir bakıma 1968’deki ayrışmanın izdüşümleriydi. “Derneklerin çizgisi ne olmalı, daha doğrusu yalnızca barışçıl hareketlerle mi hudutlu kalacağız, daha sert uğraşlara girecek miyiz?” problemlerinde ayrım oldu. Derneklerde anti-faşist, anti-emperyalist unsurlar ve gibisi bahisler 1987’den sonra olan bir tartışma. Ancak 1987’ye kadar çok somut aktüel olaylar karşısında nasıl tavır alacağız? Devlet dernekleri kapatıyor, elimizdeki her şeyi alacaklar, ne yapacağız? Temelli bir tartışma başlığıdır örneğin bu ve 14 Nisan aksiyonu tartışmayı bitirdi.
‘ÖĞRENCİ HAREKETİ BÜTÜN TÜRKİYE’YE YAYILDI’
Dönemin iktidarı, kurulmaya başlanan öğrenci derneklerine karşı tek tip öğrenci derneği yasası hazırladı. Ve öğrenciler buna karşı 14 Nisan 1987’de Aksaray’dan Beyazıt’a bir yürüyüş yaptı. Burada daima öğrenci hareketinden bahsediyoruz. Ancak 14 Nisan hareketi Türkiye’nin 12 Eylül’den sonra darbeyle sessizliğe gömülmüş kamuoyunda, cezaevlerinden emekçi sendikalarına kadar harikulade bir coşku, hareketlenme yarattı. Sizce bunun sebebi neydi?
Toplum bir işaret bekliyormuş. 14 Nisan ve devamındaki süreç yalnızca 14 Nisan’dan ve İstanbul’dan ibaret değil lakin en kıymetlisi doğal ki İstanbul’daki hareket. Bütün Türkiye’ye yayıldı öğrenci hareketi. Açlık grevi, hapishanedeki arkadaşlarla dayanışma ve protesto, bir sürü eylem… Bunun objektif manasını tahminen biz de o gün anlayamadık. Bak objektif manasından bahsediyorum. Senin niyetin bu değil, sen dernek kurmak istiyorsun, polis saldırısını protesto etmek istiyorsun, mahpusa konan arkadaşlarınla dayanışmak istiyorsun. Ancak 14 Nisan ve devamı, toplumda ne kadar büyük bir arayış, birikim, öfke, bir umuda sarılma gereksinimi, bir vesileyle “biz de buradayız” deme muhtaçlığı olduğunu inanılmaz derecede açığa çıkardı. Yani 14 Nisan ve devamının politik manası 14 Nisan’ı çok aşan bir şeydir. 14 Nisan’ın yapıcılarının hesaplayamadığı bir şeydir.
Polis bizi dağıttı, beşerler gözaltına alındı fakat bir, iki gün sonra organize olduk ve açlık grevi Beyazıt Meydanı’nda başladı.
Zaten bu anlattıklarım açlık grevinde açığa çıktı. Açlık grevine akıl almaz bir ziyaretçi akını oldu. Netaş personelleri yanımızda, Cerrahpaşa’dan hemşireler iletileriyle geliyor, Gazi Mahallesi’nden yöre derneği geliyor… Alibeyköy’den Sivaslılar Derneği, öteki taraftan işportacılar, öbür taraftan Mehmet Ali Aybar, Rıfat Ilgaz yanımıza geliyor. İnsan Hakları Derneği ve Didar Abla baştan sona orada. Başı sıkışanı Hale Kıyıcı meskeninde konuk ediyor. Ben Sultanahmet’teki avukatlık ofisinde konukları oldum. (Taylan Özgür’ün ablası) Her tarafta bir umut, heyecan ve moral rüzgarı. Benim hiç unutamadığım manzara şu açlık grevinde, polis helikopteri getirildi tam zirvemizde uçuruldu. Göz gözü görmez oldu. Keşke fotoğrafı olsaydı, onları kaybettik. Helikopter zirvemize geldi Beyazıt Meydanı’nda, bizi havaya uçuracak kadar yakın uçtu. Çoğumuzun başında gazete kâğıdından yapılmış şapkalar vardı, hepsi havaya uçtu. Toz duman dağıldığında inanılmaz bir görüntü ortaya çıktı. 300 kişi civarında bizdik aslında, bizi çevreleyen de yüklü olarak Süleymaniye halkı, bizi tanıyan insanlardı. Nöbet değişimi yapar üzere Süleymaniye’deki kahvede gündüz öğrenciler vardı, akşam hamallar, bakır, ütü, alüminyum atölyelerinde çalışanlar, esnaflar, Siirtli Kürtler, onlar hem merakla hem de dayanışma için geliyorlardı. Helikopterin yarattığı toz duman dağıldığında sıkı sıkıya birbirine kenetlenmiş halde bizi koruyan bir topluluk gördük. Bunlar sembolik, metaforik, fevkalade ve o devri anlatan şeylerdir.
Murathan Mungan’ın şiiri de tam bunu tabir ediyor aslında değil mi? Yıllardan sonra, yollardan sonra, tekrar yan yana onlar…
Ancak bu kadar hoş anlatılabilir.
Bu süreç kapandıktan sonra bir müddet daha bunun tesirleri devam etti. İstanbul Üniversitesi ve başka üniversitelerde herkesin serbestçe konuştuğu forumlar yapıldığını hatırlıyorum. Romanya olaylarını tartıştığımız forum galiba en kalabalık olanı ve bu cins birlikteliklerin sonuncusuydu.
Forum ismini en çok hak eden şeydi.
Romanya olaylarını yüzlerce öğrencinin izlediği bir forumda tartışmıştık. Hatta hatırlıyorum bugün hiç olabilecek bir şey değil, İslamcılardan da konuşanlar oldu. Lakin sonra o devir bir anda kapandı.
Nasıl başladığını hatırlıyor musun forumun? Ben sana hatırlatacağım, yıllar sonra birinci kere konuşuyoruz bu mevzuyu. Ben yemekhaneden çıkıyordum, sen de o tarafa hakikat geldin, beni görünce, isim vermeyeyim, “bir küme arkadaş forum yapıyorlar, kelam istedim vermediler” dedin. Bu skandal bir hal bizim yetiştiğimiz bedeller atmosferi içinde.
Aslında küçük bir kümenin Romanya sorununda forumu vardı, benim konuşmama müsaade vermediler.
Büyük bir küme da olabilir, kıymetli değil. Birinci sefer orada küme forumu denilen şey ile karşılaştık biz. Forum herkesin konuştuğu bir yerdir. Beğenmezsen itiraz edersin, fikrini söylersin. Çerçevesi budur forumun. Sana kelam vermediklerini söyledin. Pekala, öyleyse bir de ben kelam isteyeyim dedim, bana da kelam vermediler. O vakit tamam. Forumun 50 metre ötesine gidip etrafımızda hiç kimse olmadığı halde ben konuşmaya başladım hatırlıyorsan, yani dinleyicisiz bir konuşmacı. Ondan sonra diğer beşerler geldi. O forumu bitirenler de geldi. Küçük kümelerin atraksiyonları falan değildir o forumlar. Karşılığı olduğu için canlıdır. Bir adam kendi başına mecnun üzere konuşuyor, 500 kişi toplanıyor. Sonra tartışmaya devam etmek için çerçevesi belirleniyor, iki üç kişilik komitesi kuruluyor ve yönetilen, yani kelam hakları düzenlenen bir şeye dönüşüyor. Bu dinamiklerin hepsi varmış. Ben işaret ettikleriyle ilgiliyim artık bu durumun.
‘ÖRGÜT, GAYRETİN VAZGEÇİLMEZ BİR ARACIDIR’
Üniversiteden polis çekilmişti, demokratik bir tartışma ortamı vardı, polis şefi Necmettin’e karşı mizah dolu kampanya başlatılmıştı. Sonra birden, benim de içinde bulunduğum küme dahil olmak üzere, grupçu, kendini dayatan bir şey içerisine girdik. Bundan biz ne kadar sorumluyduk ya da o siyasal yapılar tekrar 1970’lerin kalıplarını motamot bize mi taşıdılar bilemiyorum.
Bizim neslin birinci periyot bağlantıları ile ikinci devir bağları taban tabana zıttır. Neden bu kadar vakittir ilgilerimiz sürüyor? Ortak anılar, ortak hayat, yerler, semboller, müzikler, türküler, bizi biz yapan bir sürü şey var. Farklı kümelere da ilişkin olsak biz yoldaşlaşmış bir topluluktuk. Arkadaştık, anlamlıydık birbirimiz için. Konutlarımız ortaktı vesaire… Senin meskenlerini ben biliyorum, benim evlerimi sen. Bu yapı yavaş yavaş parçalandı. Artık açık olmak gerekirse, yarın çizgisinin tartışma konusu olan blokajına karşı farklı kümelerden devrimciler ortak tavır aldı. Biz kendimizce bu çizgiden gelişmeyeceğine, bunu aşmak gerektiğine inanıyorduk. 14 Nisan bu işi çözdü. Devrimciler topluluğunun çizgisinin tesirli olduğu görüldü, itibarı arttı. Ve sonuç olarak Yarıncı arkadaşlar da yavaş yavaş derneklerden ayaklarını çekti. Bugünkü aklımız olsa, tamam anlaşamadık lakin burası ortak yerlerimiz diye bir arada yürümeyi zorlamak gerekirdi. Hala da zorlamak gerekir. O denli kolay harcamamak lazım hiçbir şeyi. Herkes birbirinin birebir olsa farklı örgütler olmazdı. Farklılıklarla bir ortada yürümektir doğal olanı. Bu durum aşıldıktan sonra iki şey gerçekleşti. Yani biz tesirli olduk. ‘Egemen olduk’ derneklere, çizgiye ve gelişen çabaya. İkincisi, bizim örgütlerimiz de bize hâkim oldular.
Örgüt, çabanın vazgeçilmez bir aracıdır lakin örgütlerin getirdiği olumlulukların yanı sıra geçmişin aksilikleri da çarpıcı biçimde geldi. 1984-1987 ortasındaki birliktelik, dayanışma, yoldaşlaşmalarımız parçalanmaya başladı. Rekabet girdi ortamıza. Bizim gereğince içselleştirmediğimiz 1968-1978’lere kadar kökü uzanabilecek sert, yıkıcı grupçuluk girdi. Ve sorun şu olmaktan çıktı: Burada bir gençlik hareketi var. Dernek diye yapılarımız var, biz bunları nasıl geliştireceğiz? Faşizme karşı, demokrasi, özgürlük ve sosyalizm için gençlik hareketini nasıl geliştireceğiz? Soruyu bu türlü koyarsan öbür davranırsın. “En yanlışsız çizgi benimdir, buraya hâkim olursam aslında bu işi alır götürürüm” usulünde yaklaştığın vakit öbür bir şey yaparsın. Bu anlayış, toplumsal münasebetleri de siyasi ilgileri de dernekleri de paramparça etti. Gençliğin düzgün bir örgütü kalmadı. Ne kadar vakit içerisinde? Yaklaşık üç yıl içerisinde. Üç yıl sonra biz zati bu işin defterini dürmüştük.
Türkiye’de 1990’lı yıllar dediğimiz o sert ortamın, öğrenci hareketine de çok önemli yansımaları oldu. Diyorsunuz ya 1968- 1971 ortasında 50-60 kişi bu çatışmalarda hayatını kaybetmişti. Ama ben artık düşünüyorum da yalnızca benim o periyottan tanıdığım, konuştuğum, yakın uzak bir formda alakamın olduğu 30’a yakın insan hayatını kaybetti.
Sadece Edebiyat Fakültesi’nin Hergele Meydanı’ndan 12 kişiyi bir çırpıda sayıyorum. Farkında olmadığım kaç kişi var kim bilir? Bir okulun kantini bu. Onlarca üniversite var Türkiye’de.
87 neslini neden 2001’de bitiyorsunuz?
Gördüğüm şeyin ismini koyuyorum, keyfi bir tercihim yok. 68 jenerasyonu, 1968’de başlayan bir nesil değil. 1965’ten 1971’e, hatta İbrahim Kaypakkaya’yı son kabul edersen 1973’e kadar uzanan bir devir. O periyodun atmosferinde gençlik gayretleri içerisinden çıkan takımlar daha ileri giden örgütlenmeler kurdu, jenerasyonun macerası okulla hudutlu kalmadı.
87 jenerasyonunu hangi tarihten başlatmak gerekir?
87’liler açısından, 85’te üniversitelerde başlayıp, tıpkı daha evvelki nesiller üzere toplumsal uğraşlar alanına geçen takımların, hareketlerin tesirli olduğu devir kesintisizce 2001 yılına kadar sürdü. 2001 yılında siyasi olarak şu oldu, bu oldu, hiç bunların tartışmasına girmeyelim. Fiziken tasfiye olduk biz. 2001 yılına gelen süreçte gözaltında kayıp, azapta mevt, yargısız infazlar, orada dağda çatışma, burada hapishanede öldürülme o kadar çok insan öldü ki bu jenerasyona ilişkin gençlerden…
Sadece mevt orucundan geriye kalan sakatlanmış, hayatını olağan olarak sürdüremeyen insan sayısı 500 kişi. Takım dediğin saksıda yetişmez. Bunlar vefatı göze alarak yola çıkmış beşerler. Bu birikim 10-15 yıllık süreç içerisinde fiziken tasfiye oldu. 2001’de eşik aşıldı, bu jenerasyonun tesirli olduğu yıllarla birlikte bir devir de bitti. Bir bakıma bu kadar büyük kayıplarda sözünü bulacak oranda radikalize olan son nesildi 87’liler. Sonrasında sona ermedi fakat oldukça daraldı bu damar.
Bugünkü öğrenci hareketini, bilhassa Boğaziçi Direnişi’ni olumluyorsunuz. Güya bizim yapamadığımız şeyi yaptıklarını düşünüyorsunuz. Biraz açar mısınız, nedir bugünkü öğrenci hareketinin farkı?
Mesela o yayınladıkları bildiri, dayanılmaz bir politik bildiriydi. Sertlik taslamak değil siyaset. Kendi durumunu savunan, rejimin ta zirvelerine yanıt veren, lakin bu karşılığı verirken de kendini ısırtmayan, çiğnetmeyen, yani kendini muhafazayı da başarabilen… Hiç içerikten taviz vermeden uygun bir üslup kurarak. Boğaziçi sıkıntısını Türkiye’nin demokrasi problemi bağlamına oturtmaya çalışan bir yapı. Yalnızca bildiri mi, değil. Aksiyon biçimleri, toplumsal güçlerle ittifak arayışları itibariyle siyaset yapma kabiliyeti olan bir topluluk gördüm. Artık bu siyasetin içeriği ne, bunu tartışabiliriz. O yazılarda şöyle bir kıyaslama yaptım bizim devirle onlar ortasında; bizim periyot sert uğraşlar yürüten, destekli devrimciler çıkardı. Bu açık. Ancak öğrenci hareketi kelam konusu olduğunda ustalıklı siyaset yapamadık.
Boğaziçililerin siyaset hüneri bizim jenerasyonun kararlı, net devrimciliğine ulaşabilecek mi, tartışmalı. Bunu lisanı münasip ile soru olarak ortaya koydum o yazılarda. Şayet yapabilirlerse mükemmel olur, lakin yapamazlarsa üniversiteyi savunmak için düzgün uğraş etmiş olurlar, ondan sonra herkes işine bakar. Hâlbuki iki neslin olumlu taraflarının sentezi yeni yollar açabilir, tek yönlülükle yol alınamadığını gösterdi vakit.
Sanırım o devri anlatan birinci kitap bu oldu. Tahminen öteki çalışmalar da olur. Tekrar teşekkürler bizi o yıllara götürdüğünüz için.
Ben teşekkür ederim.